Biliyorsunuz, Organize İşler, Yılmaz Erdoğan'ın yönetmenliğini yaptığı ve başrolünde oynadığı, 2005 yapımı bir Türk komedi filmidir. İstanbul'un renkli ve karmaşık suç dünyasında geçen film, dolandırıcılık hikâyeleriyle doludur. Mizahi bir dille Türkiye’nin bir gerçeğini dile getirir. Sahte içki mafyası, bebek mafyası, İlaç mafyası, kentsel dönüşüm mafyası, ihale mafyası, Saymakla bitiremezsiniz. TÜSİAD başkanının geçen gün yaptığı konuşmada söylediği gibi “Ülkede çete kurmak şirket kurmaktan daha kolay” hale gelmiş durumda. Çete dediğimiz açıkgöz insanlar iş insanları, meslek sahipleri de olabiliyor (Acemoğlu bunlara elitler diyor). Çete; insanların bir araya gelerek, kendi menfaatleri için başkalarının veya kamu menfaatlerini hiçe sayan insanlar topluluğu anlamına geliyor. Tabii, yönetimde bulunan aynı fıtratta insanların buna göz yumması veya ortak olması işi kolaylaştırıyor ve yaygınlaştırıyor. Bu işleri kolaylaştıran diğer bir husus da “siyasilerin kanunlar, yönetmelikler çıkartarak sahtekârlıkları yasallaştırmaları”. Bu organize işlerin en büyük anahtarının da “rüşvet” olduğunu söyleyebiliriz. Çürüme ufak bir yerde olduğu zaman orayı tamir etmek mümkün. Ancak çürüme bu kadar yaygınlaştığı zaman çöküş kaçınılmaz gözüküyor.
Acemoğlu’nun “çöküş” adlı kitabından bu konuda verdiği örnekleri sizlerle paylaşmak istiyorum:
- Kuzey ve Güney Kore: Aynı kültürel ve tarihi kökenden gelen bu iki ülkenin tamamen farklı ekonomik kaderleri, kurumsal yapıların önemini vurguluyor. Güney Kore’de kapsayıcı ekonomik ve politik kurumlar gelişirken, Kuzey Kore’de ise dışlayıcı (ekstraktif) kurumlar hâkim oldu ve bu da büyük bir refah uçurumuna neden oluyor.
- Amerika Birleşik Devletleri ve Latin Amerika: ABD’nin tarihsel olarak kapsayıcı kurumlar geliştirirken, Latin Amerika ülkelerinde İspanyol sömürgeciliğinden miras kalan dışlayıcı kurumların, ekonomik eşitsizliği ve geri kalmışlığı nasıl beslediği anlatılıyor.
- Venedik Cumhuriyeti: Başlangıçta tüccarların ve girişimcilerin önünü açan kapsayıcı bir ekonomik sistem varken, zamanla aristokrasinin güç kazanması ve girişimciliği sınırlayan kurumlar geliştirmesi, Venedik’in ekonomik olarak gerilemesine sebep oldu.
- Kongo Belçikası: Belçika sömürge yönetimi altında Kongo’da uygulanan ağır sömürü politikaları, bağımsızlıktan sonra da dışlayıcı kurumların devam etmesine zemin hazırladı ve ülkenin sürekli olarak ekonomik sıkıntılar yaşamasına neden oldu.
- Meksika’daki Ejidos Sistemi: Meksika’da toprak reformu ile çiftçilere verilen ortak toprakların, uzun vadede özel mülkiyetin gelişmesini engellediği ve verimliliği düşürdüğü örneği de dikkat çekicidir.
- Osmanlı’daki ekonomik ve siyasi sistem, halkın geniş kesimlerini dışlayarak, gücü küçük bir elit zümreye bıraktı. Bu durum, toplumun üretkenliğini azalttı ve devleti daha kırılgan hale getirdi. Teknolojik ve ekonomik yeniliklere kapalı bir sistem, Osmanlı’yı Avrupa karşısında geri bıraktı. Bu, güç dengelerinin Avrupa lehine değişmesine neden oldu. İltizam sistemi ve artan vergi yükü, halkın devlete olan bağlılığını zayıflattı. Toplumun geniş kesimlerini dışlayan bu ekonomik sistem, isyanların ve huzursuzlukların temel nedenlerinden biri oldu. Yerel güç odaklarının (ayanların) yükselişi, Osmanlı'nın siyasi yapısını parçalı hale getirdi. Merkezi otorite zayıflarken, devletin iç ve dış tehditlere karşı direnme kapasitesi azaldı. 19.Yüzyılda Tanzimat ve Islahat Fermanları gibi reformlarla Osmanlı, kurumlarını yeniden yapılandırmaya çalıştı. Ancak bu çabalar, geç kalmış ve zayıf bir şekilde uygulanmıştır. Avrupa’nın sanayi devrimiyle ulaştığı güç karşısında Osmanlı'nın eski kurumsal yapısını koruması imkânsız hale gelmişti.
Acemoğlu’nun kuramına göre, Osmanlı'nın çöküşünün kaçınılmaz hale gelmesinin temel sebebi, dışlayıcı kurumsal yapıların toplumun tamamını dışlaması ve bu dışlayıcı düzenin sürekli hale gelmesidir. Bu noktada, toplumu yeniden canlandıracak kapsayıcı bir değişim sağlanamamıştır.
Bir anda düşen yıldırım bomba gibi patladı, apartmanda delik açıldı
Antalya Adliyesi’nde devir teslim
Büyükşehir Belediyesinin Bal Arısı Petek Evi açılışa hazırlanıyor
UCI City Mountainbike Gelişim Müdürlüğü görevine Aziz Sırnaç getirildi
Kepez’de binler gönül sofrasında buluştu
Kepez’de 8 Mart’a özel duvar resmi
AESOB’un geleneksel iftar programı yoğun katılımla gerçekleşti
Muratpaşa’da Ramazan dayanışması
Büyükşehir’den üreticilere süt yem desteği
Antalya’da 18 bin 4 araç ve sürücüsüne ceza uygulandı
TÜSİAD'ın Hükümete Eleştirileri ve Tepkiler! 19.02.2025 DR. ALİ YILMAZ