DUAYEN

Yap İşlet – Yap İşlet Devret

Y. Mimar ERCAN EVREN

“Yap işlet”formülü ile Özal zamanında tanıştık. Pek çok ülkede de uygulanan bu formül; büyük yatırımlarda, devlet yatırımı özel sektöre yaptırıyor, sonra da onun müşterisi oluyor. Yani devlet 15 – 20 sene özel sektörün ürettiği malı belirlenen bir fiyattan satın alıyor. Müddet sonunda işlem aynı şekilde devam edebildiği gibi, şirket fabrikayı başkasına dadevredebiliyor.O zamanlar bu formül daha çok elektrik santrallarının kurulmasında kullanılmıştı. Ama bu günkü sorunların çoğunu o zaman da yaşamıştık.

Satış garantili “Yap işlet devret” formülü ise Erdoğan zamanında ortaya çıktı. Bu formülde ise devlet 30-40 yıl müşteriyi garanti ediliyor. Belirlenen müddet sonunda da tesis devlete devir ediliyor. Bu sistem daha geniş bir alanda uygulandı. Yollar, köprüler, hastaneler yapıldı. Her şey çok normalmiş gibi gözükse de kazın ayağı pek öğle değil.

Mali Uygulamada kur sabitenflasyon yüksek ise, yapımcı şirket enflasyon karşısında ezilir. Örnek vermek gerekirse:Eğer 1 USD = 35 TL gibi sabit bir kur kullanılıyorsa (gerçek kur 80 TL olsa bile), Şirket gerçekte 10 USD Karşılığında5 dolar bile alamaz.Türkiye gibi ülkelerde, %70-80 enflasyon yaşanırken, kur artışı bastırılıyorsa:Maliyetler fırlar (çimento, mazot, işçilik, yedek parça…),devletin sabit kurla TL olarak yaptığı ödeme reel değerini yitirir.Eğer kurserbest bırakılmışsa ve dövize endeksleme varsa, şirket enflasyon ve kur riskinden korunur.Kur bastırılmış ve TL yapay olarak değerli tutuluyorsa, dövize endeksleme sadece nominal bir güvence olur, reel gelir anlamında işe yaramaz.Başka bir deyişle, dövize endeksleme, ancak kur politikası da serbest ve gerçekçi ise yatırımcıyı korur. Döviz sabit veya yapay olarak düşük tutuluyorsa: Endeksleme kağıt üstünde kalır, şirketler ciddi zarar edebilir.Bu zararı önlemek için devlet; özellikle yandaş şirketlere, ek antlaşmalarla veya ek işlerle bazı avantajlar sağlıyor.

Hazine neden dövizi; yüksek fiyata döviz alıp piyasaya sürmek pahasına, bastırmaya çalışır?

1. Enflasyonu Kontrol Altına Almak için. Dövizi sabitlemek, yerli paranın aşırı değer kaybetmesini engelleyerek ithalat fiyatlarını sabitler ve enflasyonu dizginlemeye yardımcı olabilir.

2. Ekonomik Güven ve İstikrar Sağlamak için.Sabit kur, yabancı yatırımcılara “istikrarlı bir ortam” mesajı vererek döviz kuru riskini ortadan kaldırır, yatırım kararlarını kolaylaştırır.

3. Dış Borçlanmayı ve Geri Ödemeyi Kolaylaştırmak için. Kamu ya da özel sektör döviz cinsinden borçlandığında, sabit kur bu borçların geri ödenebilirliğini öngörülebilir kılar.Aksi durumda, kurun dalgalanması borç yükünü artırabilir.

4. İthalat Maliyetlerini Sabitlemek için. Sabit kur, özellikle enerji, gıda ve teknoloji gibi dışa bağımlı kalemlerde maliyet kontrolü sağlar.

Bu kadar karışık ve hassas bir konuda bir de Nas var diye faizleri enflasyonun altına çekmeye çalışırsanız içinden çıkılmaz bir duruma girersiniz.
Nasıl kavga karakolda biterse, bu da eninde sonunda devalüasyonla sona ere
cek. Olan batan, iflas eden şirketlere ve aç kalan zavallı halka olacak. Kimin umurunda? Tabii aracılar, rüşvetçiler, üçkâğıtçılar her zaman olduğu gibi bu işten de en karlı çıkanlar olur.