“Yaşlı Hizmeti” Kavramı Hakkında Birkaç Düşünce

Ülkemizde sosyal hizmetler kapsamında, burada ele
alacağım anlamıyla yaşlı hizmetlerine pek rastlamıyoruz. Yaşlılara yönelik hizmet veya kısaca yaşlı hizmetleri
olarak anacağım çalışmalar, toplumsal bir görev olarak kabul edilirler. Bunlar yaşlılar için psiko-sosyal
çalışmaların üst kavramı olarak kullanılır. Yaşlı
hizmetlerinin hedefi, çeşitli önlem ve hizmet ile yaşlıların yaşam kalitesiniiyileştirmektir. Dolayısıyla yaşlı
hizmetleri, çocuklara, gençlere veya engellilere yönelik çalışmalardaki gibi hedef grup odaklı bir eylem alanıdır.
Yaşlı hizmetleri; gerontolojik, sosyal pedagojik, geragojik (yaşlı eğitimi), serbest zaman pedagojisi ve yaşlı bakımı alanlarını kapsamaktadır. Örneğin Türkiye’de 2016
yılından beri, 60 yaş ve üzeri kişilere eğitim sunan
60+Tazelenme Üniversitesi, yaşlı hizmetlerinden biridir. Yaşlı hizmetleri ise, yaşlılık politikalarının bir bölümüdür. Yani ülkemizde yaşlılık politikası hâlâ, genel sosyal
politika çerçevesinde ele alınan bir sosyal problem
olmasına rağmen, gerontolojik alanda atılan bazı adımlar (belirtildiği gibi yaşlı eğitimi), aslında mevcut durumun
ötesine taşan ve gelecek için yön gösteren, yaşlılık
politikalarının kapsamında değerlendirilmesi gereken yaşlı hizmetlerinin bir parçasıdır.
Buna rağmen bugüne kadar yaşlı hizmetlerinin kendine ait bir teorisi yoktur. Uygulama alanında yaşlı hizmetleri, çeşitli kategorilere yönelik olarak şekillenmekte ve
yapılanmaktadır: Katılım, beklenti, biyografi, yaşam
dünyası, yaşam durumu ve yaşam biçimi. Şimdi bu
kavramları kısaca ele alalım ve altında yatan anlamalara bakalım.
Katılım (Partizipation): Birey olarak insanın, toplum
yaşamında pay sahibi olması anlamına gelmektedir.
Örneğin yaşlı bireyin alışverişe çıkması, parkta gezinti yapması veya otobüse binip bir yerden başka bir yere
gitmesi, bu anlamıyla katılım demektir.
Ön alma (Antizipation): Yaşlılığa bağlı bedensel, ruhsal ve sosyal gelişim süreçlerine yönelik hazırlık anlamına
gelmektedir. Örneğin yaşça artık diğerlerine göre daha ileri olup, ya yaşlılığa adım atmak üzere olan ya da
yaşlılığın ilk yıllarında yer alan bireylerin, ileriyi düşünerek veya ileriyi öngörerek, bedenlerini ve zihinlerini zinde
tutmak için yaptıkları faaliyetler, bir önlem alma veya bir
hazırlık olarak tanımlanır.
Biyografi: Burada yaşlı bireyin yaşam hikâyesi sürecinde edindiği yeteneklere, becerilere ve bilgilere yönelik
eylemler yer almaktadır. Örneğin yetişkinlik çağının büyük kısmını veya tamamını ev kadını olarak geçirmiş, çalışma yaşamına katılmamış olan bir kadının, yaşam biyografik sürecinde edindiği yetenekler, beceriler ve bilgileriyle,
örneğin bir öğretmen olarak çalışmış olan yaşlı bir kadının yetenek, beceri ve bilgileri elbette farklı olacaktır.
Dolayısıyla burada örnek teşkil etmeleri için, sunulan bu kadınlara yönelik biyografi odaklı yaşlı hizmetleri de farklı olmalıdır. Hayatını çalışma yaşamı dışında geçiren yaşlı kadın, kendi biyografisiyle uyumlu aktivitelere ilgi
duyacaktır, buna öğretmenlikten emekli olan yaşlı kadın da aynı gerekçeyle, kendi yaşam hikâyesiyle uyumlu olan etkinliklere yönelecektir veya yönelmek isteyecektir.

Yaşam dünyası: Bir insanın tüm aktivite ve tecrübe
evrenini kapsayan bu terimin ardında, o kişinin
nesnelerle, diğer kişilerle, eylemleriyle, yaşadığı olaylarla ve bunların o kişi tarafından anlamlandırılmasıyla ilgili
olgular yer almaktadır. Diğer taraftan özellikle manidar olaylar, örneğin 6 Şubat 2023 yılında yaşadığımız deprem felâketinden kurtulanların, “Deprem” kavramına
yükledikleri anlamlar, bu felâketi sadece ekrandan
görenlerle, kesinlikle aynı olmayacaktır. Dolayısıyla
yaşam dünyası odaklı yaşlı hizmetleri, öncelikle “Kuşak” kavramıyla bağlantılı olup, benzer yaşantıları ve
anlamlandırmaları ifade etmektedir.
Yaşam durumu ve yaşam biçimi: Bu kavramlar birbirinden farklı olmakla birlikte, birbirleriyle çok sıkı bağlantılıdır. Bir insanın tipik yaşam durumu kalıpları, onun yaşam
koşullarından kaynaklanır (Örn. ailesi, eğitim düzeyi, gelir düzeyi). Yaşam biçimi (tarzı), bir kişinin kaynaklarını (maddi, sosyal, bedensel, psişik) kullanarak hayatını nasıl şekillendirdiğini ifade eder.
Yaşlılarla ilgili kısmen örtüşen bu çalışma alanlarındaki belirttiğim kategoriler, yaşlı hizmeti alanındaki model ve kavramlara yansıyor. Örneğin ülkemizde kullanılmayan, bana göre anlamı olan “Açık yaşlı hizmeti” kavramı,
“Yaşlılara açık”, yani “Tüm yaşlıların katılabileceği”
anlamına gelen teklifleri içermektedir. Örneğin
60+Tazelenme Üniversitesi, bir “Açık yaşlı hizmeti”dir.
Böyle düşünüyor Gerontoloji. Bizden söylemesi…