GERONTOLOJİK BAKIŞ

Yapay Zekâ ve Yaşlılık

PROF. DR. Phil. Habil. İSMAİL TUFAN

Yapay zekâ bugün yaşamın birçok alanına girmiş durumdadır. Çoğumuz cebinde bir yapay zekâ taşıyor. Bir zamanlar kendileri genç olan anne ve babasının, akıllı telefon olmadan nasıl yaşadıklarına hayret ediyor. Günümüzün yaşlılarının bir zamanlar “son teknoloji” olarak gördüğü telgraf, telefon santrali, daktilo, telefaks ve daha nice son teknolojik gelişmeler tarihe karıştı. İnsanlık tarihinde ilk defa farklı teknolojileri tanımış olan dedeler ve torunlar yetişti. Ne torunlar dedelerinin teknolojisinden, ne de dedeler torunların teknolojisinden anlıyor.

Robot kelimesi “kurumsal hizmet” veya “zorla çalıştırma” (“kölelik”) olarak tercüme edilebilecek Çekçe’den gelen “robota”, kelimesidir. Artık “robotik” denilen bir bilim alanı bile var. İnsan kendine benzeyen robotlara hayranlık duyuyor. Bu yüzden insan gibi konuşan, gülen, hareket eden robotlar geliştirmeye çalışıyor. Geleceğin en büyük pazarlarından biri olacağına kesin gözüyle bakılıyor.

Milyonlarca insanın bir araya toplandığı, uzaktan bakıldığında bir karınca yuvasını andıran metropollerde yaşayan insanların en büyük sorunlarından biri de yalnızlıktır. Hem gençler, hem de yaşlılar arasında yalnızlık hızla yayılmaktadır. Robotlar bu sorunu çözebilir mi? “Ev alma komşu al” atasözü ileri “Ev alma robot al” şekline dönüşür mü? Gerçekten bu yöne doğru bir eğilim gözlemleniyor. Günümüzün basit robotlarına ilgi duyanlar çoğalıyor. Özellikle erkeklerde bu eğilime daha sık rastlanıyor. “Kadın robot”, yani kadına benzeyen robotların bir pazarı bugünden oluştu. Eğer gelecekte insanımsı robotlar üretilmeye başlanırsa, bu piyasaya ilgi hızla artacaktır. Arkadaşlık, partnerlik, evlilik, aile gibi kavramların bir kere daha değişime uğrama olasılığı dikkate alınmalıdır.

Yaşlılar arasında öncelikle yalnızlık kadınlar için bir sorun haline gelmiştir. Metropoller ileri yaşlı yalnız kadınlarla dolmaya başladı. Erkeğin ortalama yaşam beklentisinin kadının ortalama yaşam beklentisinden daha kısa olması, bunun başlıca nedenidir. Bu kadınlar tek başına yaşamaktadır. Çocuklarının ve torunlarının giderek seyrekleşen ziyaretlerinden şikâyetçidirler. Yaşıtlarının çoğu ölmüştür veya sokağa çıkacak durumda değildirler ve bir evin dört duvarı arasında sıkışıp kalmışlardır. Gelecekte modern insanın yalnızlığının çaresi “arkadaş robotlar” olabilir. Bu robotların çeşitli yazılımlarla işlevleri değiştirilebilir. İleride arkadaş, hizmetçi, partner, bakıcı yazılımları ile bir robot farklı işlevleri yerine getirebilir.

Yapay zekâ geliştikçe düşünme yeteneğini kullanmayan insanlar çoğalabilir mi? Bu tehlike şimdiden göze çarpıyor. Cebindeki akıllı telefonu gerçekten akıllı zannedenlerin dünyasında yapaylık giderek yayılıyor. Sosyal medya, yalnızların yalnızlığını gidermek için kullandığı yapay bir zekâdır. Günümüz insanı sosyal medyayı bir özgürlük, bir demokratik ortam olarak hayal ederken, akıllı telefonunun veya bilgisayarının tuşlarına basarken, yapay zekâ tarafından yönlendirildiği ve yönetildiğinin farkında bile değildir.

Her şeyin yapay zekâ tarafından yürütüldüğü bir dünyayı hayal edin. Böyle bir dünyada iş, eğitim, çalışma, tatil, eğlence gibi kavramların ifade ettiği yaşam dünyalarının nasıl bir değişime uğrayacağı gerçekten ilginç bir sorudur. Böyle bir dünyada insanlar gününü nasıl geçirecektir? Yaratıcı düşünce ve faaliyetlere mi yönelecektir, yoksa tembelliği ve pasifliği mi seçecektir? Acaba yapay zekânın efendisi mi, yoksa kölesi mi olacaktır? Böyle bir dünyada yaşamak, yaşlanmak ve yaşlılık ne anlama gelebilir ve böyle bir dünyada yaşayanlar yaşamlarında hangi anlamları keşfedebilir? Teknolojik gelişmeler Gerontolojiyi nasıl etkiler? Gerontologlara daha çok iş düşer mi, yoksa işsizlik Gerontologların hayatının bir parçası mı olur? Hatta Gerontolojiye böyle bir dünyada ihtiyaç duyulur mu?

Bütün bu sorulara farklı açılardan cevap verebilecek Gerontologlar arıyoruz. Gerontoloji, teknolojik gelişmelere sırtını çevirmemelidir. Teknolojinin yaşlanma ve yaşlılığa olumlu ve olumsuz etkilerinin yanı sıra ilginç etkilerini de göz önüne almalıdır.