Yapay Zekâ

Yapay zekâ, en kısa tabirle, bilgisayar sistemlerinin insan benzeri zekaya sahip olabilmesi için tasarlanan bir teknoloji olarak tanımlanabilir. Akıllı telefonlara alıştık ama yapay zekâ başka bir şeydir. Yapay zekâ bilgisayar sistemleri öğrenme, problem çözme ve karar verme gibi “insana özgü” dediğimiz işlemleri yapabiliyor ama yapay zekanın insanın bir simülasyonu olduğunu, insanı taklit ettiğini unutmayalım.

Ancak şimdiden o kadar iyi insanı taklit edebilen yapay zekâ sistemleri vardır ki, karşınızdakinin bir yapay zekâ olduğunu unutabilir ve bir insanla iletişim kurduğunuzu zannedebilirsiniz. Örneğin bu alandaki en son gelişmelerden biri, sizi istediğiniz dilde konuşturabilmesidir. Diyelim ki İspanya’ya görüntülü bağlanıp İspanyol bir kimseyle herhangi bir konu hakkında konuşmak istiyorsunuz. Ama ne siz İspanyolca biliyorsunuz ne de ne görüşeceğiniz İspanyol Türkçe biliyor. Ayrıca ikiniz de ana diliniz dışına yabancı bir dil bilmiyorsunuz.

Bu görüşme gerçekleşebilir mi? Tercümanla, bu görüşmeyi yapabiliriz, diyorsanız, buna artık gerek kalmadı. Simültane tercümanların işsiz kalacağı bir dönemin düğmesine basıldı. Bahsettiğim gelişme, yani yapay zekâ sistemi, artık şunu yapıyor: Siz Türkiye’de bilgisayarınızın başındasınız, diğer kişi de İspanya’da kendi bilgisayarının başında oturuyor. Görüşeceğiniz konu her ne ise, başlıyorsunuz “Türkçe” olarak konuyu anlatmaya. Karşı taraftaki İspanyol ise sizi İspanyolca olarak dinliyor. Hem de sizin kendi sesinizden! Bu yapay zekâ sisteminin en ilginç yanı ise sadece sözlerinizi İspanyolcaya çevirmiyor, aynı zamanda dudak hareketleriniz de de sanki İspanyolca konuşuyormuşsunuz gibi hareket ettiriyor. Siz de İspanyol’un size İspanyolca değil, Türkçe hitap ettiğini ekranınızda görüyorsunuz. Hem de mükemmel bir Türkçe ile! Onun da dudakları, kendi sesiyle Türkçe konuşuyormuş gibi hareket ediyor.

Televizyonda, bunun bir demonstrasyonunu gördüğümde ağzım açık kaldı. İnanın, ben, kolay kolay “ağzı açık kalanlardan” değilimdir. Ama bu sefer çok şaşırdım ve çok da ürktüm. Bu yapay zekâ sistemiyle nelerin yapılabileceğini düşünebiliyor musunuz? Bu henüz bir başlangıç! Şimdilik ekrandan ekrana “her dili” anında karşı tarafın diline çeviriyor. Birkaç yıl sonra belki de insandan ayırt edemeyeceğimiz bir robot, bize kendi dilimizde hitap edecek ama asıl “konuşan” kişi dünyanın başka bir yerinde olacak ve biz bunun farkında olmayacağız. Düşünün ki bir devlet başkanı diğeriyle görüşüyor ama bunlardan biri aslında bir robot! Konuşan kişi başka bir yerde oturuyor ve devlet sırlarına erişebiliyor. Daha ileri gitmeyelim sinirlerim bozuluyor. Ben, daha fazla bu konuya girmek istemiyorum, çünkü uyuyan kurtları uyandırmayalım! Korkarım ki onlar çoktan uyandılar.

Yapay zekanın temel prensiplerini bilmeyenler, ki çoğumuz bilmiyoruz, yapay zekanın bir sihirbazlık olduğuna bile inanabilir. Halbuki yapay zekanın arkasında “insan” var ve insanın tanımladığı prensiplerle çalışıyor. İşin en tehlikeli yanı da zaten burada yatıyor. Robota güvenebilirsiniz ama insana güvenilemez.

Prensiplerden biri “Machine Learning” dediğimiz, veriye dayalı öğrenmedir. Machine Learning bilgisayar sistemleri, büyük veri setlerini (milyarlarca, trilyonlarca veri) kısa sürede analiz eder, desenler ve verilerin arasındaki ilişkileri keşfeder. Google, nereye tıkladığımızı, hangi ürünlere baktığımızı, nereye ne zaman gittiğimizi nereden biliyor? İşte buradan biliyor. Sadece benim, senin, onun verilerini değil, milyarlarca kişinin “tıklama” verilerini anında analiz edebiliyor. Biz şuraya buraya tıklarken, arka planda başka işler dönüyor. Biz bu “arama motoru” denilen sistemi, bize hizmet olsun diye icat edildiğini zannediyoruz. Geçin bunları! Bir hizmet var ama zannedildiği gibi “bedava” değil. Milyarlarca Dolar, Sterlin, Euro işin içinde olmasa, bu “hizmeti” bize görünüşte bedavaya verirler mi? Daha yeni, bugünkü haber: Avrupa Birliği “Tik tok” platformuna 345 Milyon Euro ceza kesti.

Bir başka prensip, “Deep Learning”, yani “derin öğrenme” ilkesidir. Bu, büyük ve karmaşık veri setlerini işlemek ve anlamak için geliştirildi. Bu sistem, “çok katmanlı sinir ağları” prensibiyle çalışıyor. Özellikle görüntü, doğal dil ve ses gibi alanlarda çok başarılı.

Bir de “Natural Language Processing” denilen yapay zekâ prensibi var. Bu, insan dilini anlama ve kullanma konusunda çok başarılı. Genellikle metin tabanlı verileri işliyor ve anlıyor. Bu konuda aklıma hemen “Google Translate” geliyor ama Microsoft’un da benzer bir sistemi var.

Madem yapay zekâ prensiplerinden bahsediyoruz, o zaman üzerine konuşulması gereken iki tane daha var. Biri “Knowledge-based Reasoning”, diğeri “Perception and Emotion Recognition” “Knowledge-based Reasoning”, yapılandırılmış bilgilerden mantıklı sonuçlar çıkarıyor. Sınırlı veri setlerinde kullanılıyor. “Perception and Emotion Recognition” ise bilgisayarların çevresindeki dünyayı algılıyor ve insan duygularını “anlıyor” gibi davranıyor.

Bu ilkelerin hepsinin ardında insan elinden çıkan matematik modeller ve bilgisayar teknolojisi var. Ama insandan bağımsız öğreniyor, problemlere çözüm buluyor, kendi başına kararlar verebiliyor. Şimdilik insanın bir simülasyonudur ve her şey hâlâ insanın kontrolünde. Fakat gidişat değişebilir ve yapay zekâ, yapay olduğunu unutup, insana hükmedebilir. Prensipte bu başlamıştır. “Basit” (!) arama motorları, akıllı telefonlar, bankamatikler, internet gibi alıştığımız, hayatımızın bir parçası haline gelen “teknoloji”, istesek de istemesek de bizi az-çok yönetiyor ve yönlendiriyor. Mesela E- Posta. Akıllı telefona bir “sinyal” geliyor ve sana “E- posta var, oraya bak” diyor. Sen de bakıyorsun. Bu çok basit bir örnek. İster bakarsın ister bakmazsın ama 100 kişiden 99’u bakıyor. Demek ki E-Posta bile bizi az-çok yönetiyor ve yönlendiriyor. Böyle buyuruyor Gerontoloji; bizden söylemesi…