GERONTOLOJİK BAKIŞ

Para ve İnsan

PROF. DR. Phil. Habil. İSMAİL TUFAN

Çok şükür artık emekli aylığını almak için, bankanın önünde yılan gibi uzanan kuyruklarda kalp krizi geçirip ölen yaşlıların dönemi geride kaldı. Teknoloji sayesinde para artık daha kolay yer değiştiriyor. Su akar yolunu bulur, para akar sahibini bulur. Para sahibi olmak, insanın en büyük hayali. Yaşlandığında parası olsun, başka bir şey istemez. Çoğunluk böyle düşünüyor. ABD Başkanı Biden, Rusya’ya yaptırımları açıklarken “Ben kapitalistim” deme gereğini hissetti, sanki bilmeyen var!

Ukrayna ve Rusya arasındaki savaş milyonlarca insanı yerinden ve yurdundan etti. Bu yüzden her gün timsah gözyaşı dökenler de birdenbire çoğaldı. İngiltere evinde Ukraynalı bir aileyi ağırlayanlara 350 sterlin veriyor veya Almanya, Ukrayna’ya telefon edenlerden telefon ücreti almıyor. Herkes çok üzgün. Üzüntüsünü paradan feragat ederek gösteriyor. Kapitalizmin gözyaşı paradır. Onun gözyaşı dökmesini istiyorsan, parasını alacaksın. Rus oligarkların da başına gelen budur.

Para evrensel bir değişim makinesidir. Alış-veriş. Bas parayı, al malı. Para, insanı insan etmez, ama insanmış gibi gösterir. Nasreddin Hoca’ya hürmet etmemişlerdi, ama kürkü giyince durum değişmişti. Bu yüzden kendisi yememiş, kürküne “ye” demişti.

Para, alışverişi ve sermaye birikimini kolaylaştırır. Ekonomi, para sayesinde politik alandan kendini kurtarmıştır. Keşke sadece bununla kalsaydı. Para artık politikayı yönetmektedir. ABD “Siyasete gireceksen, arkanda ‘para babaları’ olmalıdır” der. Demokrasi, parayla ölçülen bir rejim haline geldi.

Geçmişte, servetin temeli toprak mülkiyeti olduğundan, bireylerin veya klanların malı kolayca kamulaştırılabilirdi. Bugün zenginler paralarını yurtdışına transfer ediyor ve artık siyasi olarak o kadar kolay yargılanmıyorlar. Kaçan kaçana, kaçıran kaçırana. Parasını kaçıramayan aklını kaçırıyor.

Para sihirlidir. Özel bir meyve suyu gibidir. Parası olan şehvetli görünür. Tüm düşünce, duygu ve eylemlerle bağlantı para sayesinde kurulabilir. Oscar Ödül törenlerinde sık sık gördüğümüz seksenlik erkekler koluna taktığı yirmilik hatun sayesinde ayakta durabiliyorlar. Para kokmaz. Kokusu başka yerden çıkar. Para önyargıları ortadan kaldırmaz, ama sonuçlarını hafifletir.

Para başlangıçta ekonomik eylemleri daha etkili hale getirmenin bir aracıydı, bu arada giderek artan bir şekilde bir son veya nihai hedef haline geldi. İnsanlar yaşamak için para kazanmıyor,

para kazanmak için yaşıyor. Kapitalizm insanı para kazanan robotlara dönüştürdü. Emeklilik denilen bir sistem ile ayakta durmaya çalışıyor. Kapitalizm için 45 yıl çalışırsan, sana 30 gün zar zor geçinebileceğin parayı emekli aylığı olarak veriyor. Ama hayat değişti, insanlar eskisi gibi “bol çocuk” yapmıyor. Çocuklar kapitalizmin beslendiği temel kaynaktır. Bu kaynak tükeniyor.

Uluslararası finansal akışlar, kendini çoğu insanın mal ve iş ihtiyaçlarından kısmen kurtarmıştır. Küresel oyuncular, diğerlerinin kazandığı serveti kolaylıkla sifonlar. Finansal piyasaların açıklığı, küresel güç kazanan ayrıcalıklı azınlıkların lehindedir. Hisse senedi spekülasyonunun orta sınıfta yayılıyor olması da bunu değiştirmiyor.

Uluslararası para akışı ve sermayenin hızlı hareketi, bağlamsızlaştırmayı teşvik eder. Bugün Endonezya'da, yarın Malezya'da, yarından sonra Çin'de ve ardından tekrar başka bir yerde. Paranın yeri belli değil. Elektronik ağ sayesinde tüm bölgelere erişilir ve herhangi bir zamanda manipüle edilebilir. Rusya ve Ukrayna savaşında da görüldü. Altın fiyatlarındaki her iniş ve çıkış milyarlarca doların, avronun, liranın yerini değiştirmesidir. Akıl yerini paraya bırakınca, insanlık tatile çıkar. Önümüzde çok tatilli bir dönem görüyorum. Benden söylemesi…