DUAYEN

Montaigne

Y. Mimar ERCAN EVREN

Öncelikle herkese iyi BAYRAMLAR.

Ayasofya’nın camiye dönüştürülmesi bizi iki hafta boyunca meşgul etti. Ortaçağ, Rönesans ve Yeniçağ’ konularımız oldu. Bu yazımda gelişmeleri sağlayan ve tüm modern akımların tetikleyicisi olan Fransız düşünürü Montaigne’den biraz daha detaylı olarak bahsetmek istiyorum. Yeniçağın kapılarını açan sadece İstanbul’un fethi değil; bence daha da önemli olarak, Montaigne’inin düşünceleridir.

Hayatı: Montaigne (d. 28 Şubat 1533, Dordogne, Fransa - ö. 13 Eylül 1592, Guyenne, Fransa ), 16. yüzyıl Fransız deneme yazarı. Ailesi onun iyi bir eğitim almasını sağladı. Alman bir eğitmen tarafından yetiştirildi. Eğitim süresince Yunan ve Latin edebiyatını ve dilini öğrendi. Bordeaux Edebiyat Fakültesi'nde felsefe okudu. Bir süre bulunduğu yörede Belediye Başkanlığı görevini üstlendi. Ailesinden kalan geniş bir malikânede günlerini kitaplarıyla ve yazılarıyla geçirdi.

Düşünceleri: Montaigne’inin dünya görüşü “ben” araştırmasında yoğunlaşır. Acaba, Montaigne’in insanlar üzerinde yaptığı geniş anket, pozitif bir sonuca ulaşmış mıdır? İlk bakışta hayır diyebiliriz. Montaigne kurumlar içinde; görüş, örf, adetler, giyiniş biçiminden ahlaka ve dine kadar her alanda, tahmin edilemeyecek evrensel, acayip çalışmalarda buldu. O nazikçe tutarsızlıkları ve insan çelişkilerini anlattı. Bizleri “evrensel şüpheciliğe” yönlendirmek istiyor gibi gözükse de kitabı çok olumlu ifadeler içerdiği için ona bir şüpheci diyemeyiz.

O barış istiyordu. Bütün felsefesi bunu sağlamaktı. Şüphe ettiği ve bize şüphe ettirdiği şeylere bir bakalım. Bunlar tam da insanların kafa yorduğu şeylerdir: Bir tarafta metafizik beyanlar diğer tarafta insani kurumlar. Sonuçta Montaigne fanatizmi iyileştirmek için şüpheciliği sundu; ancak, insanların daha az kuşku ile bu dünyada barış içinde yaşamalarını istiyordu.

Onun şüpheciliği; Rahat yaşamayı engelleyen, sivil savaşları sonlandırma özlemine dayanır. Bu ona göre mutluluğa ulaşmanın bir yoluydu.

Rahat yaşamak ve hayatın tadını çıkartmak istiyordu.

“Yaşama sanatı” diye bir anlam vardı ki bu İnsanların değiştirdiği ve icat ettiği tabiatı yeniden bulma çabasıydı. Denemeler kitabı üç ana bölüm içermektedir:

Şüphecilik ile elde edilen bağımsızlık. Tutkular bizi dışarıda hissettiğimiz bir nesneye esir eder. Ayrılmak ise kendini serbest bırakmaktır.
Ölüm düşüncesine bağımlılık. Ölüm yaşamla ilgili bir olgudur, yaşamdan ayrı bir şey değildir.
Hayatın düşmanı ölüm değil acılardır.

Montaigne; halkın kullandığı popüler, sade anlaşılabilir bir dil istiyordu. İfade etmek istediği şeylerin gerçekliğini kullandığı kelimelerin güzelliğine tercih etti. Bu da zaten, “Gerçek’ten güzel başka bir şey yoktur” cümlesiyle ifade edilen “Klasik estetiğin” ana prensibini teşkil eder.

Montaigne’in fikirlerinden “Hıristiyanlık karşıtı” akım ortaya çıkacak, bu “Klasik yüzyılda” zaman zaman Descartes ve Moliere ile devam edecek ve Voltaire’ de sona erecektir.

Montaigne Denemeler adlı eserinde İnsanlığın bütün problemlerinin; İmana başvurmadan, ancak Akıl ile çözülebileceğini anlatır. Bir kelime ile ifade etmek gerekirse buna “Usçuluk-Rasyonalizm” diyebiliriz. Adre Gide’ in bir yorumuyla yazımızı bitirelim:

“Montaigne gerçek olarak tanıyabileceği tek şeyin kendisi olduğuna inanıyor. Onu kendinden söz etmeye götüren tek şey de budur. Ayrıca, kendini bilmeyi her şeyden daha önemli sayıyor. İnsanların ve her şeyin yüzünden maskeyi kaldırması gerektiğini söylüyor. Maskesini atmak için kendini anlatıyor. Maske insanın kendinden çok ülkesine ve devrine ait olduğu için de insanlar maske yüzünden birbirinden ayrılıyor. Böylece, maskesini gerçekten atan insanda hemen kendi benzerimizi buluyoruz.”

Kaynakça: Lanson- Histoire de la Literatüre Française

Montaigne- Denemeler (Çeviri: Sabahattin Eyüpoğlu)

Wikipedia

Not: Avrupa’da XVI. Asırda düşün adamları Hristiyanlıkla kıyasıya savaşırken biz, XXI. Asırda Ankara Barosu bir laf etti diye, analarından emdiği sütü burunlarından getirdik.