GERONTOLOJİK BAKIŞ

Uzun Yaşam Kaygısı mı, Umut mu?

PROF. DR. Phil. Habil. İSMAİL TUFAN

Burada “Yaşlılık” kavramına yeni bir soluk kazandırmak istiyorum. Yaşlılık genellikle yaş kavramlarının çok ötesine geçer. Tam da bu nedenle yaşlılık ve yaşlanma süreçleri hakkında birçok şeyi daha iyi anlayabiliriz. Yaşlılık kaybı, birikim, ileri yaştaki gelişim yoluyla genişleme fikirlerini karşılaştırmak suretiyle, öğrenmenin ötesinde bir yapıya erişebiliriz.

Yaşlılık konusu, nesillerin geçmişine ve bugününe ve birbirleriyle olan ilişkilerine bakmamı sağladı. Ama aynı zamanda kendi toplumumuzda ve genel olarak dünyadaki demografinin heyecan verici geleceğine de bakıyorum. Bunlar dikkatimi, Türkiye'nin uyum sağlayamadığı dinamik küresel yaşam uzamasına çekti.

Tıp teknolojisi açısından çok şey oluyor. Hayatın sonlarında cesur tıbbi müdahaleler görüyoruz: hayati organlarda büyük ameliyatlar, eklem replasmanları, minimal invaziv prosedürler, şaşırtıcı derecede hızlı iyileşme süreçleri, yeni ilaçların kullanımı ve yaşlılarda ve hatta çok yaşlılarda daha uzun süreli yeni rehabilitasyonların başarısı… Büyük rehabilitasyonlardan sonra iyileşme, örneğin cerrahi müdahaleler, çağdaş tıbbın büyük hilesidir. Neredeyse insanlara ikinci veya üçüncü bir hayat vermek gibi.

Burada sunulan ileri yaşta öğrenme ve gelişim fırsatlarına genel bakış, hem uygulayıcıları, hem de teorisyenleri şaşırtacak. Doğanın yaşlılığı sevmediğini tereddütle ve biraz da karamsarlıkla kabul etsek (Paul B. Baltes), öte yandan bu doğanın üretimi konusunda inanılmaz derecede müsrif bir cömertlik gösterdiğini hayranlıkla belirtmek gerekir. İnsan vücudu gibi son derece kompleks organize organizmalarla. Doğada bu, yalnızca seçimi optimize etmek için üreme fırsatlarının aşırı üretimi yoluyla gerçekleşmez. Doğa, spermleri ve yumurtaları müsrifçe harcar. Ancak aynı zamanda, ilk bakışta işlevsel olarak aşikâr olmayan bir uzun ömür fırsatıyla da cömerttir. Biz bu müsrifliğin yarattığı fazlalıklardan yararlanıyoruz. Ve bu bizim için tasarım problemlerini yaratıyor.

Doğanın, hemen gerekli olandan fazlasını yaratan ve koruyan cömertliği olmasaydı, şu anki ömrümüze asla ulaşamazdık. Doğa bize fırsatlar sunmaya devam ediyor. Henüz uzun ömür potansiyelini tüketmedik. Ve bu uzun ömür bize daha birçok sosyal yüz, ekonomik ve bakımsal zorlukları ve en iyi durumda henüz anlaşılmamış kültürel yenilikler için tetikleyiciler sağlayacaktır.

Yine de doğanın özelliklerine uymak için bazı şeyler icat etmemiz gerekecek, ancak bu zaman ve çaba, ayrıca zorlu yargılar ve sorumluluklar gerektirecek. Uzun yaşam korkusu mu yoksa umut mu?