GERONTOLOJİK BAKIŞ

Gerontolojinin Bakış Açısından “Yaşlı Hizmeti”

PROF. DR. Phil. Habil. İSMAİL TUFAN

Yaşlı hizmeti, yaşam süresi uzadığı için önemi artan bir kavramdır. Yaşamın son evresi olarak yaşlılıkta ortaya çıkan ihtiyaçların karşılanmasına odaklanmıştır. Konu bu kadar basit bir dille ifade edilebildiği halde, yaşlı hizmeti alanı henüz yaşlıların ihtiyaçlarına göre yapılandırılmayı beklemektedir.

Önce “Yaşlı hizmeti nedir?” sorusunu cevaplayalım. Bu, yaşlı bakım hizmeti alanının sınırlarını çok aşan bir kavramdır. Yaşlı bakımı, yaşlı hizmetinin bir parçasıdır, tersi değil. Bunun bazen karıştırıldığı görüldüğü için bir kere daha vurgulamak istedim.

Yaşlı hizmeti, yaşlılara yönelik psikososyal hizmet için kullanılan bir kavramdır ve toplumsal bir ödev olarak tanımlanır. Çocuk ve engelli hizmetlerinde olduğu gibi amacı, pek çok önlem ve hizmet ile yaşlıların yaşam kalitesini iyileştirmektir. Yaşlı hizmeti belli bir hedef gruba yönelik (yaşlılar) eylem alanıdır.

Bu alana kimler dâhildir? Gerontoloji, Sosyal Hizmet, Sosyal Pedagoji, Geragoji, Serbest Zaman Pedagojisi ve Yaşlı Bakımı dâhildir. Dolayısıyla yaşlı hizmeti daima interdisipliner çalışma alanı olarak düşünülmeli ve disiplinler arası girişimler tarafından yapılandırılmalıdır. Yaşlı hizmetleri devlet kurumları ve sivil toplum kuruluşları tarafından yapılandırılmalıdır. Böylece yaşlı hizmeti yaşlı politikasının bir parçasıdır.

Yaşlı hizmetleri hakkında bir teori var mıdır? Şimdiye kadar yaşlı hizmeti için bir teori ortaya konulmamıştır. Daha ziyade mevcut teorilerle yapılandırılır. Her bilimsel disiplin kendi teorik kavramlarıyla çalışır. Bu ise interdisipliner alanın birlikte yapılandırılması için iyi bir çıkış noktasıdır. Fakat disiplinler arası çalışma yoksa, ki bugün ülkemizde gerçekten bu tarz yaşlı hizmetine ender rastlıyoruz, o zaman interdisipliner niteliğinden söz etmek mümkün değildir. Disiplinler arası kopukluk ile yapılandırılmaya çalışıldığı söylenirse, bu muhakkak yanlış bir ifade değildir.

Yaşlı hizmeti uygulamaları hangi boyutlara odaklanmıştır? Uygulamalarda son yıllarda şunlar öne çıkmaktadır:

Katılım: Bireyin toplum yaşamına katılımı.
Beklenti: Yaşa bağlı fiziksel, psikolojik ve sosyal gelişim süreçlerine hazırlık.
Biyografi: Bir kişinin yaşam öyküsünde edindiği yetenek, beceri ve bilgilere yönelim.
Yaşam dünyası: Nesnelerin, insanların ve etkinliklerinin yanı sıra olayların ve yorumlarının yer aldığı bir kişinin tüm faaliyet ve deneyimi.
Yaşam durumu ve yaşam tarzı: Bireysel yaşam tarzının kalıpları yaşam durumlarından kaynaklanır. Yaşam tarzında ise bireyin kaynaklarıyla yaşamını nasıl şekillendirdiği ortaya çıkar.

Bu kategoriler, yaşlı yardımlarının kısmen farklı alanlarındaki modellere ve kavramlara yansıtılır. Bunlar kelimenin tam anlamıyla ilgilenen tüm yaşlı insanlara açıktır (Açık Yaşlı Hizmeti).

Örneğin:

Temas: Yaşlı kulüpleri, yaşlı buluşma ve eğlence merkezleri.
Serbest zaman: Oyun ve spor grupları, müzik ve tiyatro grupları.
Eğitim: Yaşlılar için eğitim kursları, eğitim programları, yaşlı üniversiteleri.
Güvenlik: Hırsızlık ve soyguna karşı koruma, karayolu trafiğinde ve seyahat ederken davranış, kapıdan satış hakkında seminerler.
Danışmanlık: Yaşlılar için tüketici danışmanlığı, beslenme danışmanlığı, sağlık merkezi, yaşam sorunları ve dini konularda danışmanlık.

Burada kısaca anlatmaya çalıştığım, “Yaşlı Hizmeti” kavramının aslında çok boyutlu bir hizmet yelpazesi olduğu anlaşılmaktadır. Bu başlıklar altında sunulacak yaşlı hizmetlerinin bölgenin insanına da uygun olması şarttır. Yerel yönetimlerin de yaşlı hizmeti alanında bir aktör olması gerekir. Şimdiye kadar yerel yönetimler kendilerinden beklenilen bu “rolü” oynamaktan kaçınmaktadır.