Puşt halayı

“Al mendil sende kalsın

sakla koynunda solsun

ben murat alamadım

bari mendilim alsın” Anonim

Mendiller işlenir allı yeşilli, mendiller sallanır mavili morlu. Bence mendilin asıl görevi, sevdalıların dileklerini iletmektir. Türkülerimizde, manilerimizde ve özellikle şiirimizde önemli bir yer teşkil eden mendile yağlık da denmiştir.

“Mendilimde gül oya, gülmedim doya doya” diye gergefinde mendil işleyen Anadolu kızı, nakışlarıyla yüreğinin sesini duyurmaya çalışmıştır. Kınalı elleriyle tabiatta oluşmayan hasretin rengini dokumuştur adeta dantel dantel.

Şairimiz “Halayın başı yârim/Gözümün yaşı yârim/Salladığın mendili/Göğsünde taşı yârim” derken işlemenin değerini bir kez daha ortaya koymuştur. Çünkü onun her katında yâr kokusu, onun içinde gözyaşı, onun her bükümünde sevdası saklıdır.

“Mendili işle yolla/Ucun gümüşle yolla/İçine üç elma koy/Birini dişle yolla” diye dudaklardan dökülen nameler, vuslatı ne güzel anlatmıştır.

Görev yaptığım Anadolu’muzun şirin bir köyünde, “Emirdağı-Köprüden Geçti Gelin-Allı Turna Halayını” çeken insanlara imrenmiştim. Zurnanın yanık sesine eşlik eden davuldan çıkan ritme öylesine uyum sağlıyorlardı ki, sanki usta bir hocadan ders almış gibiydiler. Hele de Cemo Dayı, ekip başı olan da demeyin seymen ve yengelerin keyfine o zaman. Yaşlı kurdun ağırlamada beden dilini konuşturmasına hayran olmayan, onun yağlık sallayışına “maşallah” demeyen yoktu.

Sonra bu bilgeyle aramızda sıkı bir dostluk oluştu. Celalettin Dayı, okulu ve öğretmenleri seviyor, bundan dolayı ayağının biri mutlaka mektepte oluyordu. Onunla iyi bir kültür alışverişi oluşturmuştuk, çoğu halayı ondan öğrendim. Yanık sesiyle söylediği ezgiler hala kulaklarımdadır.

Bir türküsünde elmanın dişlenip gönderilmesinin ne manaya geldiğini sordum. Dertlenerek geçmişi, yani sevdasını-sevdalısını anlattı. Meğerse mendilin sallanması, rengi, kenar oyaları, motifleri ayrı ayrı mesajlar verir, dişlenmiş elma da buluşalım demekmiş. Hatta puşt halayını,mert halayını da belletmişti bana.Şayet yağlık belden aşağı tutulup,paça arası veya diz ile kalça bölümlerinde sallanıyorsa bu puşt halayı imiş.Bu şekil birinin gelin ya da kızına sarkıntılık anlamına gelirmiş.Göbek üstü tutulan mendilse mertliğe,yiğitliğe işaretmiş.

Dileğim odur ki, mendiller hep vuslatı anlatıp yalnızca mutluluk yaşlarını silsin.

Yazık olmuş gözyaşıma

Yazık olmuş ıslattığım mendile

Değmezmişsin gözyaşıma nazlı yâr

Haydi, söyle niye düştüm ben dile

Değmezmişsin gözyaşıma nazlı yâr

Mecnun’a Kerem’e eş ettin beni

Devasız dertlere düş ettin beni

Kanadı kırılmış kuş ettin beni

Değmezmişsin gözyaşıma nazlı yâr

Yüreğimde oylum oylum acılar

Gözlerimden dışa vurur sancılar