Ulus Devletlerin Dili "Anadilde Eğitim" mi, "Anadil Eğitimi" mi?

Kamusal tartışmaların en hassas ve en çok karıştırılan konularından biri şüphesiz "anadilde eğitim" ve "anadil eğitimi" kavramlarıdır. Sıklıkla birbirinin yerine kullanılan bu iki ifade, aslında eğitim sistemleri içinde tamamen farklı rolleri üstlenirler. Bu farkı netleştirmek, ulus devletlerin dil politikalarını ve Türkiye üzerindeki baskıları daha doğru anlamak için bir başlangıç noktasıdır.
Kavram Karmaşasına Son: Dersin İçeriği ve Eğitimin Aracı
Temel ayrımı özetlemek gerekirse:
Anadil Eğitimi (Anadilin Öğretimi): Bu, bir dersin içeriğidir. Tıpkı İngilizce, Matematik veya Tarih dersi gibi, kişinin kendi ana dilini, o dilin gramerini, edebiyatını ve kültürel zenginliğini öğrenmesi amacıyla müfredata dahil edilen seçmeli veya zorunlu bir derstir. Türkiye'de Kürtçe, Arapça, İngilizce, Çince gibi dillerin seçmeli ders olarak okutulması, bu kapsamda Anadil Eğitimi olarak adlandırılır. Hemen hemen tüm ulus devletler, vatandaşlarının kendi anadillerini (veya diğer dilleri) öğrenmelerine yönelik bu tür dersleri sunar.
Anadilde Eğitim: Bu ise tüm eğitim sürecinin yürütüldüğü araç dili ifade eder. Okul öncesinden üniversiteye kadar, Matematik ‘ten Fen Bilgisi'ne, Tarih'ten Coğrafya ‘ya kadar tüm derslerin, Anayasa'da tanımlanmış resmi dil aracılığıyla verilmesidir. Türkiye Cumhuriyeti'nde tüm eğitimin Türkçe olarak yapılması, Anadilde Eğitim uygulamasını ifade eder.
Ulus Devlet ve Resmi Dilin Vazgeçilmezliği
Modern ulus devletlerin temel taşlarından biri, Anayasalarında tanımlanmış bir Resmi Dil ve buna bağlı olarak bir Eğitim Dili belirlemiş olmalarıdır. Bu, sadece idari bir düzenleme değil, aynı zamanda saygı duyulan kimliklerden arınarak milli birliği, ortak vatandaşlık bilincini ve eşit fırsat ilkesini sağlamanın da en temel yoludur.
Dünyadaki ulus devlet örneklerine baktığımızda, bu kuralın bir istisna değil, küresel bir standart olduğunu görürüz:
ALMANYA: Danimarka, Slav kökenli Sorblar, Cermen kökenli Frizler, Roman kökenli Sintilerin de yaşadığı ve kendi dillerini konuştukları, öğrendikleri Almanya'da, resmî dil ve eğitim dili Almancadır.

FRANSA: Breton, Katalan, Bask, Korsika, Alsas (Alman), Kreol (Karayip), Malenezya, Kanak, Guyan, Flaman, Oksitan, İtalyan kökenli toplulukların yaşadığı ve kendi dillerini konuştuğu, öğrendiği Fransa ve denizaşırı topraklarında, Fransız anayasana göre resmî dil ve eğitim dili Fransızcadır.

İSVEÇ: Finli, Sami (Lapon), Roman, Meankieli, Yidiş kökenli toplulukların da yaşadığı ve kendi dillerini kullandığı, öğrendiği İsveç'te anayasaya göre resmî dil ve eğitim dili İsveççedir.

ROMANYA: Macar, Roman, Alman, Türk, Rus kökenli toplulukların da yaşadığı ve kendi dillerini konuştuğu, öğrendiği Romanya Anayasasına göre resmî dil ve eğitim dili Rumencedir.

MACARİSTAN: Bulgar, Yunan, Alman, Hırvat, Sloven, Sırp, Slovak, Ukrayna kökenli toplulukların da yaşadığı ve anadillerini kullandığı, öğrendiği Macaristan'da anayasasına göre resmî dil ve eğitim dili Macarcadır.

BREZİLYA: Alman, Hollanda, İtalyan, İspanyol, Japon, Arap, Portekiz, Fransız asıllı toplulukların yaşadığı ve kendi dillerini de konuşabildiği (ama bu topluluklarda çoğunluk dilini unutmuştur) ayrıca 252 yerli kabile dilinin de konuşulduğu Brezilya'da, anayasaya göre eğitim dili ve resmî dil Portekizcedir.

SLOVAKYA: Macar, Roman, Ukraynalı, Alman, Çek, Rutenyalı, Moravyalı, Polonyalı, Rus, Bulgar, Hırvat toplulukların yaşadığı ve kendi dillerini de konuştuğu, öğrendiği Slovakya'da anayasaya göre resmî dil ve eğitim dili Slovakçadır.

POLONYA: Alman, Belarus, Ukrayna, Rus kökenli toplulukların da yaşadığı ve kendi dillerini konuştuğu, öğrendiği Polonya'da, anayasaya göre resmî dil ve eğitim dili Lehçedir.

MEKSİKA: Kızılderili kökenli kabilelerin yaşadığı 80 civarında yerli dilin de konuşulduğu Meksika'da, anayasasına göre ülkenin resmî dili ve eğitim dili İspanyolcadır.

NORVEÇ: Lapon, Finli, Roman toplulukların da yaşadığı ve kendi dillerini kullandığı, öğrendiği Norveç'te, resmî dil Norveççedir.
HOLLANDA: Cermen kökenli Frizya, Karayip kökenli Papiamento topluluklarının yaşadığı, kendi dillerini konuştuğu ve öğrendiği Hollanda'da, anayasaya göre resmî dil ve eğitim dili Hollandacadır.

YUNANİSTAN: Arnavut, Makedon, Pomak, Türk toplulukların yaşadığı, kendi dillerini konuştuğu Yunanistan'da, anayasaya göre resmî dil ve eğitim dili Yunancadır.

AVUSTURYA: Macar, Hırvat, Sloven, Çek, Slovak, Roman kökenlilerin yaşadığı, kendi dillerini konuştuğu ve öğrendiği, bazı belediyelerde Macarca, Slovence ve Hırvatça da hizmet verildiği Avusturya'da, anayasaya göre resmî dil ve eğitim dili Almancadır.

UKRAYNA: Rus, Romen, Macar, Moldavalı asıllı toplulukların yaşadığı ve kendi dillerini konuştuğu, öğrendiği, ama Rusya ile savaşın dengeleri alt üst ettiği Ukrayna'da, anayasaya göre Ukraynaca resmî dil ve eğitim dilidir.

ARJANTİN: Alman, İtalyan, İspanyol, Japon, Fransız, İrlanda, Galler, Arap, Ermeni asıllı toplulukların yaşadığı, 13 Kızılderili kabilesinin kendi yerli dillerini de konuştuğu Arjantin'de, anayasasına göre resmî dil ve eğitim dili İspanyolcadır.

FİLİPİNLER: 7.500’den fazla adadan oluşan 110 milyon nüfuslu Filipinler'de, 183 kullanılan dil vardır. Arjantin Anayasana  göre  Filipince ve İngilizce olmak üzere iki resmi dili vardır.

BULGARİSTAN: Türk, Ulah, Makedon, Roman, Ermeni kökenli toplulukların yaşadığı ve kendi dillerini konuşabildiği, öğrenebildiği Bulgaristan anayasasına göre resmî dil ve eğitim dili Bulgarcadır.

DANİMARKA: Eskimo, Faroe ve Alman kökenli topluluklarında yaşadığı, kendi dilini konuştuğu, öğrendiği Danimarka'da,  resmî dil ve eğitim dili Dancadır.

HİNDİSTAN: 1 milyar 440 milyon nüfusuyla dünyanın kalabalık ülkesi olan, 2 binden fazla etnik gruba ait 1370 farklı dilin konuşulduğu Hindistan'da anayasaya  göre resmî diller Hintçe ve İngilizcedir.

ENDENOZYA: 285 Milyon Nüfuslu %85 Müslüman, %11 Hıristiyan ve %4 çeşitli dinlere mensup 17.500 civarı adadan oluşan ve 700 farklı dilin konuşulduğu bu ülkede, Endenozce resmi ve eğitim dilidir.

Bu ülkelerin tamamı, bünyesindeki farklı dillere sahip topluluklara, tıpkı Türkiye'deki gibi kendi dillerini öğrenme, geliştirme dersleri veya kursları sunmaktadır. Yani, Anadil Eğitimi devam etmektedir, ancak Anadilde Eğitimin aracı, devleti kuran ulusun resmi dilidir.
"Çifte Standart"ın Perde Arkası
İşte tam bu noktada, Türkiye'ye yönelik eleştirilerdeki çifte standart belirginleşir. Başta Almanya, Fransa ve İsveç olmak üzere, Türkiye'ye "anadilde eğitim" (yani eğitimin tümünün farklı dillerde yapılması) konusunda baskı yapan Batılı ülkeler, kendi topraklarında da aynı ilkeyi katı bir şekilde uygulamaktadır.
Kendi anayasalarında resmi dilin ve eğitim dilinin tekliğini net bir şekilde tanımlayan bu ülkelerin, söz konusu Türkiye olunca "renk değiştirmeleri" ve ulus devlet olmanın olmazsa olmazı olan eğitim dilinin tekliğini sorgulamaları düşündürücüdür.
Türkiye Cumhuriyeti, vatandaşlarının kendi dillerini öğrenme ve geliştirme hakkını seçmeli derslerle (Anadil Eğitimi) güvence altına alırken, eğitim sisteminin bütünlüğünü ve milli birliği koruma adına, Anayasa'da belirlenmiş resmi dil olan Türkçe üzerinden eğitim vermeye (Anadilde Eğitim) devam etmektedir.
Sonuç olarak, dersin içeriği olan Anadil Eğitimi ile tüm eğitimin aracı olan Anadilde Eğitim arasındaki ayrımı netleştirmek, hem uluslararası dil politikalarını hem de Türkiye'nin egemenlik hakları çerçevesinde aldığı kararları doğru okumak için hayati önem taşımaktadır. Dünyadaki örnekler de göstermektedir ki, ulus devlet olmanın gereği, resmi dil üzerinden yürütülen tek ve ortak bir eğitim sistemidir.
Yugoslavya örneğinde olduğu gibi coğrafik bölünmeye giden yol etnik temelde ulus devletin parçalanmasıdır ki, küresel yapının propagandalarıyla gelişen ana dilde eğitim talepleri bu yolun ilk adımıdır.