TÜRKOLOG

İbn-i Sina’nın Zamanı ve Dünyası (6 )

MUHARREM YELLİCE

İBN-İ SİNA’NIN DÜŞÜNCE SİSTEMİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ.

İbn-i Sina var olan üzerinde düşünüyor şöyle diyordu. ‘’ Yeni oluşan her şey, ya meydana gelişinden önce var olmanın maddi imkanını kendi içinde taşıyordu’’’ diyor.(Kedi örneği) Aristo’ya göre madde pasiftir. Onu mümkün kılan dışarıdan uygulanan kuvvettir. Dekart’da maddeye hareketi veren gücü ifade edememiş bu güce Tanrı demiştir. İbn-i Sina ise madde içinde değişme potansiyeli olduğunu ifade ediyor. İbn-i Rüştte aynı çizgidedir. İbn-i Sina’ya göre; Hiçbir şey kendiliğinden ortaya çıkmaz, Madde ,kendi içinde gerçekleştirme enerjisini taşır, amma onu gerçekleştirecek olan ,maddeye müdahale etmek donanımına sahip olan kuvvettir. Maddeye bu tür bakış teolojik algı ile çelişir. İbn-i Sina ve İbn-i Rüştte madde aktiftir.Aristoda madde pasiftir. İbn-i Rüştle Endülüs’ten Avrupa’ya geçen bu anlayış, Avrupa’da kilise karşıtı hareketi etkilemiştir. Böylece kilisenin yaratılış öğretisine karşı madde öne geçti, Katolik anlayışta bölünmeler çatışmalar ve mezhepler doğdu. Gazali (1059-1111) İbn.i Sina ,İbn-i Rüşt vs. Felsefesine karşıdır. Dini doğmayı kesin bilgiden üstün sayar. Deneysel bilgiyi önemsiz ve çürük bulur.

8- 15 yüzyılarda arkaik felsefenin tercüme faaliyetleriyle doğu Dünyasında anlaşılıp yorumlanmasıyla sayıları onu geçmeyen cesur düşünürlerin ortaya çıkmasını sağlamıştır. Bu düşünürler dini doğma sahibi insanlar tarafından dışlanmış, dinsiz ilan edilmişlerdir. Bu düşünürler Tanrının varlığını kabul eder ve tartışırlar ,kurumlaşmış dini algıya karşıdırlar. Çünkü din kafire karşı kutsal savaş olgusunu işler. Onlara göre inançta zorunlu kötülük vardır. Bu düşünürlere İslam filozofu demek yanlıştır. Dinin doğması inanan için mutlak doğru kabul edildiğinden, din üzerinde sorgulama, şek ve şüphe olmaz. Şüphenin olmadığı yerde felsefe olmaz. Felsefenin olmadığı yerde filozof olmaz. Kaldıki,ciddi Felsefe tarihi yazıcıları bizim göklere çıkardığımız anılan düşünürleri kitaplarına almamışlardır.1901 yılında yazdığı üç ciltlik Batı Felsefe Tarihi eserinden dolayı Nobel ödülü alan Bertrand Russel eserinde doğulu düşünürlerden fazla söz etmemiştir. Ciddi Felsefe Tarihçisi, Alferd Weber ve Emile Brehıer’in Felsefe Tarihlerinde de bu düşünürlerden söz edilmez. İbn-i Sina’da bu düşünürlere dahildir.

İbn-i Sina; kara bıyıklı, başı kalpaklı , korkunç çehreli, barbar, köle olarak yaratılmış olarak algıladığı, Türklerden çok çektiğinden Türkleri sevmez… Türkleri sevmemesinin nedenlerini anlatılmış olsak da -IX-XI-XII asır Müslüman düşünürlerin hepsi Türk düşmanıdırlar Soyu Türk olanlarda Arapça ve Farsça yazarak Arap kültür emperyalizminin kölesi haline gelerek Türk düşmanlığı yapmışlardır. Türk düşmanı olan bu düşünürleri büyük bir Türk bilim insanı olarak lanse eden, bu konuda makale ve kitap yazan ,Kendisi gibi , Arap kültürünün parasız ajanı ve kölesi olan , bir takım Arap uşaklarının kitaplarını kaynak göstererek yazdıkları paçavralara ilmi hüviyet kazandırma gayretinde olan ,Türk düşmanlarını ,Türkçü ve Türk gibi tanıtan, kültürümüzü yozlaştırmakla görevli Feto ajanları ülkemizde kol gezmektedir. Bunlar Moğol ajanı Mevlana’yı, Büyük Selçuklu devletinin uç beyi iken Devletine başkaldıran Serhaddini Eyyubi’yi,vs. Yani Türkün düşmanlarını, Türk’ün çocuklarına dost göstermek, bu ajanları Türk’müş gibi göstererek zehirli mikroplarını Türk kültürüne zerk etmektedirler. Bu yapılar dün vardı bugünde var. Yarında var olacaklardır. Bunların panzehri Türklük bilincidir.

Emevi ve Abbasi Arap halifeleri İşgal ettikleri topraklardaki asilzade ve zengin çocuklarını Müslümanlaştırma adı altında kamplarda eğiterek Türk düşmanı olarak yetişmelerini sağlamışlardır. (Çinlilerin Doğu Türkistan Türklerine uyguladıkları Çinleştirme projesi gibi.) Karahanlı Hükümdarı Saltuk Buhra Han’da bunlardan biridir. Saltuk Buğra Han’ın İslam’ı kabul etmedi diye öldürdüğü amcasının sülalesinden Türk sever Kaşgarlı Mahmut çıkmıştır. Saltuk Buğrahan’ının iki yüz bin çadırla Müslümanlığı kabul ettiği söylenir. Isık Gölüne akan Çu nehri kenarında bulunan Balasagun’u başkent olarak kullanmış ilk Türk Müslüman mabeti cami ve minare yatırmıştır. Burana minaresi olarak anılan minare bugünde ayaktadır. Kırgızistan gezimizde ziyaret etmiştik. Gezi arkadaşımızın okuduğu ezan’ Pamir Dağlarında yankılanmıştı. Saray ve cami yıkıntıları arasında gördüğüm mezar taşlarının ve balbalların Müslümanlıkta yeri olmamasına rağmen bir sanat eseri olarak inşa edilmeleri Türk insanını uzun yüzyıllar töre ve geleneklerini muhafaza ettikleri fikrimi doğrular nitelikteydi. Kaşgarlı Mahmut’ta asilzadedir. Isık Gölü yakınlarındaki Bars Kul denilen köyde doğmuştur. Kaşgarlı, Saraya yaklaşamamış derviş kılığında Türk diyarlarını gezerek muhteşem Türkün kutsal kitabı Divan’ı Lügat it Türkü 1072-1083 yıllarında Bağdat’ta yazmıştır .Eser İslam öncesi Türk kültürünün ansiklopedisi gibidir. Karahallılar (karluklular) 750 Talas harbinde Çine karşı Araplarla beraber olmuşlar, Arap kültürüne 200 yıl direnerek 960 yılında Devlet baskısıyla Müslüman olmuşlardır. Türkçe adları bırakıp Arapça adlar almaya başlamışlardır. Halbuki Karluklular Bilge kağanın Göktürk Devletinde önemli bir unsurdular. Uygurlarla birleşip Göktürk imparatorluğunu yıktılar .Bu yıkılışla, Hun, Atilla Avar vs. Cağları bitmişti..

Yeni çağ, TÜRK kültürünün Arap, Fars kültürünün harmanlandığı, Türk topluluklarının bir araya gelemediği ,küçük küçük hanlıklarla yaşama gayretinde olduğu bir çağ idi. Gerçi Taberi, Tarihu’l -Ummam adlı eserinde ,Bağdat merkez olmak üzere , Merv, Herat, Toharistan bölgelerine hakim Batı Göktürk İmparatorluğu bakiyesi, Türk boyu TÜRKİŞ’lerden olan , Nizak Tarhan Han’ın ( 644- 709) ilk Müslüman Türk asilzadesi ve Türk Hakanı olduğunu söyler. Devrinde yani M.S. 676 yıllarında Horasan valisi halife Osman’nın oğlu Sait bin Osmandır. Buhara’ya akınlar düzenlemiş Buhara Emiresi Kıraç Hatunla başa çıkamadığından Bağdat umumi valisi Haccac tarafından görevden alınarak yerine İbn.i Kuteybe atanmıştır. Nizak Tarhan Han’ın Araplarla ilk çetin çatışması M.S.671 yılında Horasana vali olarak atanan Zeyad El Harisi zamanında olmuştur. Halife, Türk bölgelerine saldırmış, Belh ve Kuhistanı ele geçirmiş ve bütün Türkleri öldürmüştür. Sadece direnen Nizak Tarhan Hanla baş edememiştir. Halife Yezit Bin El Muhallebi zamanında yenilmiş zenginliklerini kaybetmiş, boyun bükerek beklenmedik bir şekilde Türk Törelerini terk ederek Müslüman olmuş, ve Arap valilerin emrine girerek kafir bellediği Türkler üzerine cihat seferleri düzenlemiştir. Kendi adını kafir adı kabul edip adını Abdullah olarak değiştirmiştir. Nisak Tarhan’ın Müslüman olmasıyla birlikte Türk aristokrat tabakadan birçok insan Müslüman olmuştur. Daha sonra Horasan valisi olan İbn.i Kueybe ile beraber Türkistan içlerine seferler düzenlemişlerdir.

Nizak Tarhan Arap ordularıyla beraber Türklerle çarpışan ilk Türk generali veya Hakanıdır. Kurtcebe’nin sağ kolu olmuştur. Kanlı Türk katliamlarına ortak olmuştur. Arap ordularının Buhara saldırısında Arap ordusunu Göktürk soyundan Bir Türk genele olan Kara Muhanna’ın tuzağına düşmüştür. Müslüman Arap ordusunun Türkler tarafından katliamını önlemiştir..M.S.707.. Zengin Buhara’nın yağmalanmasında rolü büyüktür. Kuteybe , Nizak Tarhana hiç güvenmemiş, onun Müslüman olduğuna da inanmamıştır. Nizak Tarhan’da Kuteybe’nin bu algısını anlamış, birde Kuteybenin acımasız Türk katliamlarına şahit ve ortak olmasından dolayı vicdan azabı duyup dağınık haldeki Aristokrat Türk beyleriyle Kuteybeye baş kaldırmıştır. Amacı Arapları Türkistan ve Horasandan çıkarıp atmaktı. Bütün Türk Beyleri Çağrısına uydu .Çağrıya Toharistan Hükümdarı Yapagu Han olumsuz cevap verdi. Onu tutuklayıp ellerini altın kelepçe ile kelepçeledi. Şehirdeki Arap valiyi’de sürüp çıkardı. Kuteybe Türklerin derlenip toparlanmasına fırsat vermeden üzerlerine yürüdü. Çoğunu öldürdü ,bir kısmı kaçtı .Nizak Dağlık bir yer olan kürz’de savunmaya devem etti. Muhasara aylarca sürdüğü halde ona bir şey yapamıyordu. Diplomasiyi kullandı. Barış istedi. Önemli diplomatı Süleymi ‘yi kendisine elçi gönderdi. Can güvenliği hakkında güvence verdi. Barış için huzura gelen 700 Türk komutan ve bürokrat öldürüldü. Nisak on milyon dirhem fidye teklif etti. Kuteybe ; sen kafir.fassık, mürted hain birisin deyip başını kestirip Haccac’ca gönderildi. Nizak ve çevresindekilerin Müslümanlığı bir şey ifade etmemişti Yapagu Han’a bir şey yapmadı. Kuteybe onu ödüllendirdi. Karluk Türklerinden Sul Handa ilk Müslüman olan Hanlardandır. Türk dinini bırakarak Mecusi olmuş, sonrada kendisi isteyerek Müslüman olmuş. Mekke ve Medine’ye gitmiştir.. Horasan Valisi, Mühelleb’i Halife görevden alınca , Basra’ya gelmiş kendi kabilesi başta olmak üzere Halife Ömer bin Abdülaziz’e başkaldırmış, bu başkaldırıda Mühellebi desteklemiş isyan bastırılıp mahiyeti ile beraber esir alınmıştır. Esir alınan Türk Hükümdar ve yakınlarına Halifenin ‘’Eman güvençe ve dokunulmazlık’’ vermiş olmasına rağmen Arap halife kendisine el aman diyen Türk aristokrat ve askerlerinin hepsini öldürmüştür. M.S.719.. Çok dürüst ve İslam’a yürekten inanan Sul Han zamanında Cürcan, ve havalisinde İslam’ın yerleşmesinde büyük katkısı vardır. Sülaleden arta kalanlar Abbasiler Devrinde önemli kilit noktalara gelerek El Me’mun devrinden başlayarak El.Mutassım (833-842) (Devrinde Arap ordusu Türk kölelerden oluştu. Bürokrasiye köle beyinli Türkler yerleşti .Bu durum Araplar tarafından tepki ile karşılandı. İlhan Arsel sf.83 ) Osmanlıdaki Enderun eğitimi gibi bir eğitimle başarılı olanlar bürokrat, başarılı olmayanlar asker oluyordu. Türkler El Vasak , El Müttevekkil devirlerinde (846-861) Abbasî sarayında otuz üç yıl ,Abbasi Devletinin iç ve dış politikasını belirleyen Divanü’’r Resail başkanlığında çalışmışlardır. (Taberi çilt V.sf.398) Türklere bu önemli görevlerin verilmesinin sebepleri vardır ‘’.Azerbaycan da Halifeye karşı büyük bir isyan çıkmıştır. M.S.816-837.Bu büyük isyanı Türk soylu Afşin bastırıp, Ermenistan’ıda işgal edip Halifeye bağladı. Yine Türk soylu Boğa Ek Kebir öl.862. Boğa El Sağir öl.868. Müslüman Birliklerin Yukarı Mısır komutanı Raşit El Türki ,Kahire’de Devlet kuran Ahmet Bin Tolun. Gibi Türk soylu komutanlar zuhur etti. Türklerin Tarihi sf130’’.

Abbasi Arap gücü, güçlü halife Harun Reşit’in ( M.S.d.763. öl.809) ölümünden sonra zayıfladı. Siyasi iktidarı ele geçirmek isteyen Şii yapı ile savaştı. O yapıyı ezdi. 7.ni İmam Musa Kasım’ı zehirlettiği söylenir. Fars asıllı bürokrasi ve yönetimde etkin olan Bermek’i sülalesini saraydan uzaklaştırdı. Bürokrasiye ve askeri kadrolara Türkleri yerleştirmeye başladı. Kendinden sonra Halife olan oğlu Me’mun Dar’ül Hikemîyi kurarak arkaik eserleri tercüme ettirerek İslam Rönesans’ını başlattı. Aydınlığa tepki veren Sünni Hambeli mezhebinin militanları tarafından M.S 833’te Tarsus’ta katledildi. Bağdat Sünni Arap Halifelerinin başı İslam’daki bölünmüşlükle hep meşgul oldu. Hz Ali soyundan geldiklerini iddia ile halifeliğin bu sülalede olması gerektiğine inanan insanlar, Halifeye karşı mücadeleye girerek, TUNUS başkent olmak üzere bir devlet kurdular. Aynı zamanda Şii mezhebin inde temeli atılmış oldu. Bu Devletin adı Fatımi Devleti idi.M.S.909-1171… İslam’da iki halife oldu .Arap imparatorluğu bölündü. Fatimi Halifesine bağlı Irak ve İran’da hakim olan Büheyli Devlet zuhur etti. Bağdat Arap halifesi zor durumdayken aşağıladıkları 250 yıl köle olarak kullandıkları Türk gücü devreye girdi.

Tuğrul Bey; in Atlı süvari birliği Bağdat’ta görüldü.M.S.1055.Bağdat Şii Bühey’lilerden kurtarıldı. Halife kızı Seyide ile evlendi .Arap çok evlilik adetleri Türklerce de benimsendiğinden olsa gerek Halife kızı Tuğrul Bey’in altıncı eşi oldu. Halife Tuğrul Beye ‘’ Doğunun ve Batının Sultanı ‘’ unvanını !verdi. Tanrı adına Müslümanları yönetmekle görevli Halifeyi, aşağılanan Türk’ün kılıcı kurtarmıştı. Tuğrul Bey ,Halife’ye kendi yöneteceği özel koruma vermemiş, ondan ,yönetimle ilgili görevlerini almıştı. Tuğrul Bey .dünyadaki ilk laik devlet adamıdır .Tabi ki ,Tuğrul Bey’in Sünni yapıdan yana tavır koyması İbn.i Sina’nın beynini besleyen kameti’ liğin sonu Şiiliğin ezilişi oldu.

‘’ Eş’ari ve Maturi ittikadi mezheplerinin imani algıları , son sözü söyleyen Sünni kurumlar haline dönüştü. Şiilik duygusal içerikli sofizme kaydı. ‘’ (B.Russel.sf.212.)

B.Russel göre ; ‘’orta Çağda gelişen Arap felsefesi özgün bir felsefe değildir. Arap düşünürler Aristo ve Eflatun yorumcusudurlar. Teorik konularda teorik kurgusal düşünce kapasitesi gösteremediler. ‘’ (Aynı eser sf.216) Bende aynı kanaati taşıyorum.

Orta çağ boyunca Tek Tanrılı dinlerde Aristo üstat kabul edilmiştir. Eflatun düşüncesi dinlerde tasavvufu oluşturmuştur. Orta çağ boyunca Demoklid okunsaydı belki insanlık 1200 yıl daha ileriye gitmiş olacaktı kim Bilir. Eflatun maddeci ve atomcu olan Demoklid ’in tüm eserlerini satın alıp yakmayı düşünmüştür.Demoklid’e göre .evrenin hiçbir amacı yoktur. Evren atomdur.Herşey atomdur. Atomlar birleştiklerinde çok değişik nitelikte varlıklar oluştururlar. Renk ve kokularıyla, fakat atomlar renksizdir..

Ruhta atomlardan yapılıdır. Ruh atomlarından bazıları gövdeyi terk ettiği zaman insan Uyur. Ruh atomlarının hepsi bedeni terk ederse insan ölür. Öbür dünya yoktur. Ruh atomlarının ne aklı nede duygusu vardır. Amma atomlar birleşince akıl ve duygu doğar. Dünyanın inçe atomlardan bir ruhu vardır. Ruh atomlarınının artıklarından Tanrılar oluşur. Evrendeki her şey gibi Tanrılarda zorunluluk yasasına tabidir. Tanrılarda insana benzerler. Onlar gibi maddeden oluşmuşlardır. İnsanlar gibi yer içer ve yaşarlar. Çok güçlüdürler Yunanca konuşurlar. Gökte yaşarlar insanlar gibi ölürler. Evrende kimseye ayrıcalık yoktur (.Bilim ve Gelecek sayı.56. Şükrü Günbulut .)

Türk’ün çoğunluğunun inandığı Tanrı’nın Arapça konuşması gerçeğinin derinliği var.

‘’ İbn.i Sina çağının düşünürleri Demoklid’i bilmiyorlardı. Fakat var olan şey hakkında düşünce üretebiliyorlardı.’’(: .Russel.sf.212)

B.Russel göre ‘’orta Çağda gelişen Arap felsefesi özgün bir felsefe değildir. Arap düşünürler Aristo ve Eflatun yorumcusudurlar. Teorik konularda teorik kurgusal düşünce kapasitesi gösteremediler. ‘’(Aynı eser sf.216) Bende aynı kanaati taşıyorum.

Gelecek yazı. İBN.İ SİNA NİÇİN TÜRK DÜŞMANIDIR.

KAYNAKLAR

Vera Aleksyeuna Smirnova Doğunun Bilim Güneşi İbn-i Sina, CevirenArdıhan Korkmaz; Etkin yayınları 2016, ANKARA
Annemarıe Schımmel çeviri. Şebnep Andaç İslamın Kısa Tarihi AlfaYayınları. Basım 2019, İstanbul.
Ernest VonAster ‘in Ders notları Felsefe Tarihi.Derleyen .Vural Okur. Sentez yayınları, 2.baskı 2018.Bursa.
Alfered Weber çeviri. H.VehbiEralp.Felsefe Tarihi. Sosyal Yayınlar.beşinçi basım1998, İstanbul.
Michael.H.Hart..çeviri. Mehmet Harmancı.Sabah kitaplar .İstanbul.1993.ı.basım.
İbn.i Sina Metafizik litera yayıncılık
İlhan Arsel Arap Milliyetçiliği ve Türkler.. Remzi Kitapevi, birinci basım 1997, İstanbul.
Prof.dr.Zekeriya Beyaz Türkistanda Müslüman olan IlkTürk Hükümdarları, T.D.A.V.yayını İstanbul, 1988.
Biruni çeviri; Kıvameddin Burslan Tahkiki Ma lil Hind. T.T.Kurumu, Ankara 201
Jean -Paul Roux, Çeviri. Galip Üstün Türklerin Tarihi, Milliyet Yayınları, İstanbul, 1995.
Gılberto Sacerdotı çeviri Zuhal Yılmaz Kurban ve Egemenlik Dost Yayınları.2007 Ankara

11-İslam Uygarlığına Tarihsel Bakış. Teori Dergisi.sayı.377.

12-C.Northcote Parkınson. Çeviren. Mehmet Harmancı. Siyasal Düşüncenin Evrimi. Remzi kitapevi. Ankara cad.İstanbul.1984.2.baskı.

13-Max Beer.Çeviri.Hüseyin Turhan. Sosyalizm ve Sosyal Mücadeleler Tarihi.Dorlion Yayınları.2017.Ankara.

14.Bertrand Russel. Çeviri. Ahmet Fethi. Batı Felsefe Tarihi.çilt.1.2.3.Alfa basım Yayım.İstanbul.2017.3.Basım.

15 Şükrü Günbulut .Bilim ve Geleçek.sayı 56.İstanbul.

16-İbn-i Haldun. Çeviri. Turan Dursun. Mukaddime cilt .1. Onur yayınları.1977.1.basım.Ankara.

17-Necmi Tarkan. Ömer Hayyam Rubaileri. Güney matbuacılık.1949.Ankara.

18-Prof.dr.Ahmet Yaşar Ocak. Bilim ve ütopya.sayı.191. 2010.İstanbul

19.Cahit Öztelli. Yunus Emre Divanı.Millşiyet yayınları.1971.birinci basım. İstanbul