TÜRKOLOG

ŞAİRLER VE İSLÂM

MUHARREM YELLİCE

Kur’an-ı Kerim’in Şuarâ Suresi’nin 224-227. ayetleri, İslam öncesi Arap toplumunda önemli bir konuma sahip olan şairler hakkında dikkat çekici bir eleştiri içerir. Bu ayetlerde, şairlerin ‘azgınlarca takip edildiği’, ‘her vadide şaşkınca dolaştıkları’ ve ‘yapmayacakları şeyleri söyledikleri’ belirtilir. Ancak peygamberi kabul eden O’na iman eden, Peygabereri kabul ederek fitne çıkarmayan şairler bu azgın tanımından muaf tutulur. Zaten Peygamberi kabul etmeyen kişi fidne çıkaran kişi olarak tanımlanır. Maide. 33.de kol ve baçağının kesilmesi veya öldürülmesi caiz görülür.
ŞAİR İBN. ÜMYYE B. EBİ’S’İN PEYGAMBERLİK BEKLENTİSİ
İbnü Ümmeye, Tâifli, Hanîf inancına yakın bir şairdi. İslamdan önce Kabe etrafında dolaşır Ahlaki ve hikemi şiirleriyele Mekke’lileri etkilemeye çalışırdi.Putperestliğe karşı çıkar, tevhid, ahiret, meleklere iman gibi konuları şiirlerinde işliyordu. Kaynaklara göre, peygamberliğini ilan etmeye kendisin yetkin görüyordu. ‘Peygamberlik’ misyonuna aday gibi davranıyordu. İbn Hişam’ın aktardığı rivayetlerde, onun peygamberlik için bir beklenti içinde olduğu, Muhammed peygamberliğni ilan edince, hayal kırıklığı yaşadığı belirtilir.Kendisi peygamberlik bekletisinde olan bu şair islami kabul etmemiş. Bedir Savaşında ölenler için etkili ve uzunca bir ağıt yazmıştır.
ŞAİR İBN. ÜMYYE B. EBİ’S’İN BİR ŞİİRİNDEN ÖRNEK.
Ümeyye’ye atfedilen şu dizeler, onun İslam öncesi dönemde dahi tevhid, melek inancı ve ahiret fikrini işlediğini gösterir:
“Allah’tan başka hiçbir varlık yoktur. O, her şeyi yönetendir. Nur perdesi içinde, Arş’ın üzerindedir. İnsan gözü bu perdeyi geçemez. Bu perde, mukaddes gök melekleriyle kuşatılmıştır; bazıları Arşı taşır, bazıları sessizce O’nun vahyini dinler. Cibril ve Mikail gibi bazıları, en yüksek mertebeye sahiptir. Dünya üzerindeki hiçbir şey kalıcı değildir; her canlı ölür. Sadece kutsallık ve celal sahibi olan Allah —biricik ve daima var olan— yegânedir.”

Bu şiir, Tevrat ve Yahudi-Hıristiyan geleneğinde yer alan melek ve arş tasvirleriyle büyük benzerlikler gösterir. Ümeyye’nin bu tür imgeleri, İslam öncesi dönemde Yahudi ve Hıristiyan topluluklardan duyduğu bilgilerden aldığını düşündürür. Avesta gatalarında buna benzer söyleyişler vardır. Tek tanrı inancı olan firavun Akheneton’da da vardır.
ŞUARÂ 224-227.İLE BAĞLANTI
Kur’an, Hz. Muhammed’in şair olmadığını özellikle vurgular (Yâsîn 36/69). Bunun sebebi, onun mesajının şiirsel hayal ürünü olmadığını, vahiy temelli olduğunu ortaya koymak olabilir. Şuarâ 224-227’deki şair eleştirisi, şairleri azgın yalancı olarak Tanrının kötülemesi onları hor görmesinin sebebi ne olabilir? Ara sıra şiirde yazıyoruz korkalım mı?
Ümeyye b. Ebi’s-Salt’ın şiirleri, onun İslam öncesi dönemde Tevrat ve İncil’e vakıf olduğunu yani İbrahimi dinleri bildiğini gösteriyor. Ümeyye b. Ebi’s-‘in yüksek bir dini bilinç taşıdığını, ancak bu bilinci vahiy ile değil, önceki kutsal kitaplardan aldığı bilgilerle şekillendirdiğini söyleyebiliriz.
O devirde Hz. Hatice’nin amcasının oğlu Varaka b.Nevfel’inde hanif çizgide olduğunu ,Tevrat ve İncil’i bilerek yorumlar yaptığını siyer kaynakları yazar. Peygamberin ilk vahiy tecrübesini onaylayan kişidir.