II. Abdülhamid Döneminde Gayrimüslim Bürokratlar

II. Abdülhamid, Osmanlı bürokrasisinde gayrimüslimlere de önemli görevler vermiştir. Bunlar arasında bakanlık (nazırlık), danışmanlık, saray görevliliği ve sanat–mimarlık alanları bulunur. Öne çıkan isimler şunlardır:

• Artvin Dadyan Paşa (Ermeni) – Dışişleri Bakanı
• Sava Paşa (Rum) – Dışişleri Bakanı
• Ohannes Efendi (Ermeni) – Ticaret Bakanı
• Ohannes Sakızyan (Ermeni) – Maliye Bakanı
• Miamili Portakalyan (Ermeni) – Maliye Bakanı
• Agop Kazazyan Paşa (Ermeni) – Maliye Nazırı (1886–1891), Osmanlı maliyesinde büyük reformlar yapmıştır.
• Aleksandros Karatodori Paşa (Rum) – Bayındırlık Bakanı
• Sarkis Balyan (Ermeni) – Saray’ın mimarbaşı, Dolmabahçe ve Çırağan sarayları dahil birçok yapı onun eseridir.
• Raimondo D’Aronco (İtalyan) – Saray mimarı
• Fausto Zonaro (İtalyan) – Saray ressamı
• Arturo Stravolo (İtalyan) – Saray tiyatrocusu
• Spiridion Mavroyeni (Rum) – Padişahın özel doktoru
• Sami Günzberg (Yahudi) – Padişahın diş hekimi
• Nişan Efendi (Ermeni) – Basın danışmanı
• Teodor Kasap (Rum) – Saray kitapçıbaşı
• Mareşal Ferdinand (Bulgar Prensi) – Yaver

II. Abdülhamid’in uzun saltanatında (1876–1909) Osmanlı bürokrasisi çok uluslu ve çok dinli yapısını sürdürdü. Devlet hizmetinde Müslüman kökenli paşaların yanı sıra Ermeni, Rum, Yahudi ve hatta Batılı kökenli birçok isim nazırlık, danışmanlık, mimarlık ve hekimlik gibi kritik görevlerde yer aldı. Bu durum, Osmanlı’nın çok kültürlü yapısını yansıttığı gibi, padişahın sadakat ve liyakati kimlikten üstün tuttuğunu da göstermektedir. Şimdiki ümmetçi ve   Osmanlı yanlısı olduğunu ifade eden zat-ı muhtemler  dil kurumu bakanağına getirilen Akop  Dilacar’dan ötürü Atatürk’ü tenkit ederler. Burada Atatürk’ün  devlet bürokrasisinde din ve ırka önem vermeyip liyakate  önem verdiğinin göstergesidir Çok sevdikleri ulu Hakan’ın bakanlarına  kaynaklara dayanarak bir göz atalım..
Maliye Nazırları
Maliye teşkilatında Ermeni asıllı isimler öne çıkmıştır. Agop Kazazyan Paşa, 1886–1891 arasında Maliye Nazırı olarak görev yapmış, Osmanlı mali sisteminde defterhane teşkilatını düzenlemiş ve gelir–gider tablolarını modernleştirmiştir[12]. Onun ardından Ohannes Sakızyan ve Miamili Portakalyan gibi Ermeni kökenli nazırlar da maliyede önemli görevler üstlenmişlerdir[13].
Hariciye ve Nafia Nazırları
Rum asıllı Sava Paşa, II. Abdülhamid’in güven duyduğu Hariciye Nazırlarından biridir. Onunla birlikte Rum kökenli Aleksandros Karatodori Paşa, önce Nafia Nazırlığı, daha sonra Hariciye Nazırlığı yapmıştır[14]. Ermeni kökenli Artin Dadyan Paşa ise Hariciye Nezareti’nde müsteşarlık görevini üstlenmiş, uzun yıllar Osmanlı dışişlerinde hizmet vermiştir[15].
Ticaret Nazırı
Ermeni asıllı Ohannes Efendi, Ticaret Nazırı olarak görev yapmış, özellikle ticaret ve gümrük alanında önemli çalışmalar yürütmüştür[16].
Saray Görevlileri
Saray çevresinde de gayrimüslimler çeşitli alanlarda padişaha hizmet etmiştir. Rum asıllı Spiridion Mavroyeni saray doktoru, Yahudi asıllı Sami Günzberg diş hekimi olarak atanmışlardır[17]. Ermeni asıllı Sarkis Balyan, Dolmabahçe ve Çırağan saraylarının mimarı olarak saray mimarbaşı sıfatıyla görev almıştır[18]. Batı kökenli sanatçılar da Abdülhamid’in çevresinde yer almış; İtalyan mimar Raimondo D’Aronco saray mimarı, Fausto Zonaro saray ressamı, Teodor Kasap (Rum) saray kitapçıbaşı olmuştur[19].

Dipnotlar

[12] Mehmet Ali Beyhan, Osmanlı Maliyesinde Tanzimat ve Islahat, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2010, s. 214–220.
[13] Donald Quataert, Osmanlı İmparatorluğu’nda 19. Yüzyılda Maliye ve Reform, İletişim Yayınları, İstanbul 1995, s. 143–147.
[14] Stanford J. Shaw – Ezel Kural Shaw, History of the Ottoman Empire and Modern Turkey, Volume II: Reform, Revolution and Republic, Cambridge University Press, Cambridge 1977, s. 215–217.
[15] Sina Akşin, Kısa Türkiye Tarihi, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2009, s. 96–97.
[16] Ali Akyıldız, Osmanlı Bürokrasisi ve Reform, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2011, s. 181–182.
[17] İlber Ortaylı, İmparatorluğun En Uzun Yüzyılı, Timaş Yayınları, İstanbul 2015, s. 223–224.
[18] Doğan Kuban, Osmanlı Mimarisi, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2007, s. 587–590.
[19] Engin Özendes, Fausto Zonaro: Saray Ressamı, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2003, s. 45–52.

Kaynakça

• Akyıldız, Ali. Osmanlı Bürokrasisi ve Reform. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2011.
• Akşin, Sina. Kısa Türkiye Tarihi. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2009.
• Beyhan, Mehmet Ali. Osmanlı Maliyesinde Tanzimat ve Islahat. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2010.
• Kuban, Doğan. Osmanlı Mimarisi. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2007.
• Ortaylı, İlber. İmparatorluğun En Uzun Yüzyılı. İstanbul: Timaş Yayınları, 2015.
• Özendes, Engin. Fausto Zonaro: Saray Ressamı. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2003.
• Quataert, Donald. Osmanlı İmparatorluğu’nda 19. Yüzyılda Maliye ve Reform. İstanbul: İletişim Yayınları, 1995.
• Shaw, Stanford J. – Shaw, Ezel Kural. History of the Ottoman Empire and Modern Turkey, Volume II. Cambridge: Cambridge University Press, 1977.