Dinlerin Kurumlaşması….

M.ö.1.nçi yüzyılda Türkistan’nın hakimi Mete Han’dı.Süreklİ Çin topraklarına akınları oluyordu.Çin imparatoru Han Wudi Hunların askeri yapısına benzeyen bir süvari birliği kurdu.Türklere karşı müteffik aradı.Sasani İmparatoru ile mütefik oldu.Böylece Türklerde de barış sağlandı.Barış ticareti doğurdu.Kervanlar ortaya çıktı.Kervan yollarına ipek yolu adı verildi.Çin ipeği dünya ticaretine açıldı.Çinde ve iranda kentleşme hareketleri başladı.İranda Şahpur zamanında  önemli ketler kuruldu.Bu kentler tarih boyunca güzel kalan ilgi odağı olan Semerkant,Buhara,merv ve Nişabur gibi kentlerdir.Bu kentler daha sonraki yüzyıllarda Türklerin önemli kültürel ve ticari şehirleri olarak önemlerini kurudular.

Kentleşme ile dinin önemi ve kurumlaşması ortaya çıktı.Devletler merkeziyetçi  ve bürokratik yapıya dönüştüler.Dev dini yapılar ve devlet binaları yapıldı.Bu yapıların altında insanlar ezilmeye çalışıldı.Bu dev yapılar içinden yapılan telkinlerle , insanlara Tanrı ve devlet korkusu aşılandı.İnsanlar ezik boyun büken kullara dönüştü.Batıda yani doğu  Romada, pagan din algısını ezmek için ,Pagan tapınaklardan daha haşmetli ,  Ayasofya  yükseldi istanbulda.Bu dini yapıya karşı iki büyük pagan isyan çıktı istanbulda.Tanrı adına kanla bastırıldı bu isyanlar…..Nika isyanı denilen bu isyanla üçbin yıllık pagan tanrılar yenilmişti. M.S 3.6.yüzyıllar doğuda ,Zerdüşt,Budist,hindu tapınaklarının ,batıda kiliselerin  insanları ezdiği tanrısal yapılardır…

 Sasani imparatoru Ardeşir ( m.s 180.242.)  oğlu Şahpur’a  Devlet ve din iki kardeştir.Biri olmaksızın değeri ortada kalamaz.Din devletin,devlet dinin önünde kaledir.  Demiştir.Şahpur  (ms.240.271.)  Şahpur babasının vasiyetine uymuş Zerdüşt dinini  resmi din haline getirmiş,bu dinden olmayanlara zulmetmiş,Mani dinini  kuran mani’yi idam etmiştir.Zerdüşt baş rahip Karter’in gayretleriyle devlet dinle bütünleşti.Hristiyan kilise yapılanmasından önceki bu yapılanma,Hristiyanlık dinine örnek oldu.Rahip ve rahibelik kurumları bütünüyle Hristiyanlığa yansıdı.Sasani hukuk sistemi teolojik kurallara göre yapılandırıldı.Pers toplumunda şekillenen bu devlet yapılanmasındaki bazı unsurlar islama yansıdı.Zekat.öşür.ganimet vs.gibi vergi türleri aynen alındı.Şahpur, din devlet ilişkisini baş rahip Karter’in yardımıyla iyi organize etti.Şahpur Karter’i hep yanında taşıdı.Karter Tanrı Ahura Mazda adına Şahpur’un imparator olmasına yardım etti.Karter Tanrı adına Şahpur’u kutsadı.Bu kutsayışı sembolize eden taş kabartma Şiraz yakınlarındaki bir dağa kazınmış , o dağa Nakş.ı Rüstem dağı deniliyor.Dini algı toplumu öyle büyüledi ki, Şahpur kendisini tanrısal hissetti.Uydurduğu yalanlara kendi de inanır hale geldi.Tekrar edilen dini yalanlar o’nu halkın gözünde büyüttü.Şehin şah ilan edildi.Yani şahların şahı oldu.Karter rahiplerin rahibi oldu.Arap dünyasında ihtillali erken yapan albayın kendini mareşal ilan etmesi gibi….Bu yapı orta çağ Hristiyanlık avrupasında da görüldü.Papalar Tanrı adına imparatorlara taç giydirdi.Tanrıyı temsil eden papa en tepeye oturdu.Altında krallar en altta Tanrı adına ezilmeyi kabullenmiş yoksul halk yığınları.

Türk milletinde Uygurlar dışında böyle bir dini örgütlenme yoktur.Karahanlı  ve Gazneli Türk devletlerinde böyle bir yapıya teşebbüs edilmişse de Türk ‘ün bozkır kırsal yapısı buna müsaade etmemiştir.Göktürk Hakanı Bilgekağan ataları İstemi ve Bubin kağanların gökte doğduklarını ifade ederek kendisine kutsallık atfetmiştir.Budist olan Bilgekağan Ötügen’e bir Budist mabed yaptırmak istemiş, bilge vezir bilgetonyugkuk engel olmuştur.

Babilde,Hitit’e,Frikyada krallar yargıçtır.Likyada  yargıçlar vardır.Adalet tanrısı Medusa adına adaleti uygularlar.Dünyanın ilk parlementosuda lidyadadır.Patara kaşta.Mısırda krallar yarı tanrıdır.İsrail oğullarında tanrı adına işlem yapan krallar Davut ve Süleyman  güçlü dini otoritedirler.M.ö.1050.944.

Hindistanda kurulu Maurya imparatoru Aşoka m.ö 2.yüzyılda Budizmi resmi din kabul ederek  halkını Budist olmaya zorlamıştır.Tarihte kurumlaşmış ilk şeriat devleti  İranda Şahpur’un oluşturduğu   şeriat devletidir.Şimdiki iranda uygulanan şeriat, islami görüntü altında uygulanan Zerdüşt ögeler taşıyan milli bir şeriat devletidir..Bu islami yapılanma ,Suudi şeriatından tamamen farklıdır.İranda bağımsız din adamları hiyarşisi vardır.Şahpur devrinde din devletle bütünleşmiştir.Bugünde dinle devlet bütündür.Yani iran devlet yönetimi 1800 yıl geriden gelmektedir.Bizde bu özlemde olan dini yapılar vardır.Sosyal olgu olarak devlet ayrı şeydir,din ayrı şeydir.İranda dini çatışmalar tarihi boyunca devam etti.Bazen din devlete hakim oldu,bazen devlet dine hakim oldu. Bu  zorunlu çatışma hali İran toplumunda hep var olageldi.Güçlenen dini yapı azınlık dini guruplara çok acımasız oldu.Türk kökenli şiii Şah İsmail Sünnileri diri diri yaktı.Başka bir Türk Hakanı Yavuz Sultan Selim alevi türkmen boylarına acı çektirdi.Bu  dini çatışmalarda boş yere Türk kanı aktı sebebsiz.

Dini dayatmalardan sağlıklı bir toplum düzeni oluşmadığını insanlık,yüz yıl,otuz yıl,birinci ve ikinci dünya savaşları sonunda idrak etti.Yönetimlerde demokratik algılara dönüldü.Din devletten kovulmaya çalışıldı.Laiklik ilkesi benimsendi.Bugün laik ülkelerde insanlık huzur halindedir.Şeriatla yönetilen despot ülke insanları canları pahasına kafir diye adlandırılan laik ülkelere koşmaktadırlar.

                       Din vicdani ve imani bir konudur.Kişinin özelidir.Dini konuların devlet içinde örgütlenmesine müsaade edilmemelidir ,edildiği zaman sonuçlarının acı olduğu tarihen sabittir .Temel amaç, evrensel temel hukuk kurallarına ulaşmaktır.