TÜRKOLOG

İl Dini

MUHARREM YELLİCE

1- Ziya Gökalp’in İl Dini anlatısına geçmeden önce Kutadgu Bilig ve L.M. Gumilev’a göre İl dini ne demek, hangi anlamlara geliyor, anlamaya çalışalım:

Eski Türker’in tarihini incelerken Türkler’in kendi devletlerine verdikleri İl/El isminin çevirisi konusunda sorun yaşadım. Bu kelimenin bir defa tek bir anlamı yok. Segey Malov

2- “El”sözünü kabile ittifakı olarak çeviriyor. Ayrıca kelimeye devlet ve halk manalarını da veriyor. Türkolog Radloff(1837-1918),Melioranski(1868-1906), Kutadgu Biliği okumuş, Kırgızca ve Osmanlıca bilir, Türkolog); Barthold (1869-1930, tarihçi), Thomsen (1842-1927, Türkolog, Orhun Kitabelerini okudu ve Thomsen’le aynı görüşü paylaşıyorlar.

Tolstoy (1828-1910) “El” kelimesine devlet anlamı vermektedir ki politik anlam bakımından doğrudur. İl kelimesi kitabelerde hem yurt hem ülke anlamlarında kullanılmaktadır. Kitabelerde “Türük Kagan Ötüken Yışta Oturursa İlde Bung Yoktur” yani “Türk Kağanı Ötüken’de oturursa yurtta sıkıntı olmaz”. İl’in buradaki anlamı ülke manasındadır. Yine kitabelerde “Kırgız Kağanını Öldürdük, İl’ini aldık” ifadesi var, yani “Kırgız Kağan’ı öldürdük, ülkesini aldık”. İl kelimesi aynı zamanda barış anlamına da geliyor. Anlaşılıyor ki aşiret ve kabileler arasındaki savaş “İl” sayesinde son buluyor.

Kabileler barışıp, örgütlenip devlet olunca bu örgütlenmeye “İl” deniliyor. Yani Barış oluyor. Devlet barışı sağlayan otoritedir. Araplarda da İslamiyet’le aşiret yapısı yıkılmış, devlet olunmuştur. Çeşitli din ve ırktan kabileler Arap devlet yapısı altında birleşmişlerdir. Türklerde de aynen böyle olmuştur. Devlet olma süreci tüm milletlerde aynıdır. İl’in oluşması Türklerde devletin oluşması anlamına gelir. Aşiretler arasındaki birliği oluşturan yapı, budun-yani millet örgütlenecek, “il“ini, “el” ini yani devletini oluşturacaktır. Devlet, aşiretler ve boylar arasındaki kan davalarına, soygunlara, kız kaçırmalara son veren kolluk gücü olan otoritedir. Belli bir coğrafi mekanda üzerinde egemenlik kurulan coğrafyaya vatan denir. Namık Kemal’e göre vatan, ataların mezarının olduğu, çocukluğumuzun geçtiği, çelik-çomak oynadığımız yerdir. Ziya Gökalp’e göre camisinde Türkçe ezan okunan yerdir. Yahya Kemal’e göre vatan, 1071’den beri Türk kanı ile yoğrulmuş Anadolu coğrafyasıdır. Vatan üzerinde örgütlü otoriteye devlet denir.

Bu otoritenin üç ana unsuru vardır:

Millet unsuru: Budun
Sınırları belli ülke unsuru (coğrafi mekân)
Üstün otorite (Ordu ve polis gücü ile sağlanır)

Halkın devlete karşı görevleri, Hakan’ın halka karşı görevleri, Türk Devlet sisteminde kurallara bağlanmıştır. Kutadgu Bilig’de milletin yani halkın Hakan’a karşı görevleri şu şekilde ifade edilmiştir:

Hakan’ın düşman bellediğini düşman bellemek, dost bellediğini dost beklemek
Vergi vermek
Askere gitmek

Hakan’ın görevleri ise:

Halkın dost bildiğini dost, düşman bildiğini düşman bellemek
Gümüş’ün değerini korumak yani ekonomiyi kontrol etmek
Ülkeyi düşmanlara karşı korumak

İl yani devlet meydana gelince devletin yöneticisi Gök Tanrı adına Hakan olur ve halkını yönetir.

“Türk Töresi ve Ziya Gökalp” adlı eserimin 107-109. sayfalarından…

1) L.M. Gumilev, (1912-1992) Kazak soylu olduğundan Stalin’in zulmüne uğrayan Rus bilim adamı, tarihçi.

2)Segey Malov, Rus Türkolog, (1880-1957) Çağdaş Türk dillerinin belgelenmesine, Türk alfabelerinin sınıflandırılmasına ve Türk Orhun senaryosunun deşifre edilmesine önemli katkılarda bulunmuştur.