PSİKİYATRİST

Travmalarımız ve maskelerimiz

DR. SEVİLAY ZORLU

“Acı çekmek üretici olabilir. Her tür acı veren deneyimin bazen yüceltmeleri uyarabileceğini ve hatta bazen engellenme ve zorlukların, kendilerini resime, yazmaya ya da başka yaratıcı işlere veren bazı kişilerde oldukça yeni yetenekler ortaya çıkarabildiğini biliyoruz. Bazıları farklı şekilde üretici olurlar, insanların ve diğer varlıkların değerini daha fazla bilirler, başkalarıyla ilişkilerinde daha hoşgörülü olurlar, bilgeleşirler”

Melanie KLEIN

Maske, sahte bir yüz demektir, hissetiğimizden daha farklı bir duyguyu başkalarına yansıtmak. Yerinde olan ve olmayan maskeler vardır. Maskeler sizi korktuğunuz ya da duyduğunuz duygusal sancıya karşı korur. Ancak bir maske takmak büyük ölçüde duygusal enerji gerektirir. Maskeler sizi duygusal olarak karşınızdaki kişilerden uzaklaştırır. Yerinde müdahale ederek maskenizi çıkarttığınızda duygusal acı yerine mahremiyetle karşılaşırsınız.

Yaşamı tehdit eden bir olayla karşılaşan hemen herkes yoğun bir duygusal sıkıntı yaşar. Klinik depresyonda olanlar buna karşı özellikle duyarlıdırlar. Tedavi altında olanlar bile belirtilerinin arttığını ya da kötüleştiğini, iyileşmelerinin uzadığını görürler.

Savaşlar, bombalamalar, işkence, topluma korku salma, insanları korkutma, yıldırma eylemleri, cinsel saldırıya uğrama, ağır bir şiddet eylemiyle karşılaşma, ağır bir kaza geçirme, deprem, su baskını, kasırga gibi doğa olayları duygusal açıdan ileri derecede örseleyici olaylardır.

Bu olayları yaşayanlar denli, bu olaylara tanık olanlar da benzeri bir duygusal örselenme geçirebilirler. Yitirilen, yaralanan ya da ölenlerin aileleri, arkadaşları ve iş arkadaşları da yoğun bir sıkıntı yaşayabilirler

ÖRSELENMEYİ ANLATMANIN EVRELERİ

“Dünyayı yanlış algılar ve bizi aldattığını söyleriz”

Tagore, Avare Kuşlar

Felaket haberine verdiğimiz ilk tepki “hayır bu doğru olamaz, bu benim başıma gelmiş olamaz” olmuşsa, sonunda “benim başıma gelmiş, hata değilmiş “ gerçeğini kavradığımızda, bunun yerini başka bir tepki alır.

Elisabeth Kübler-Ross, örselenmeyi atlatma sürecinin değişik evrelerde ortaya çıktığını belgeleyen hekimlerin öncülerindendir. Başlangıçta ölümle sonuçlanan hastalıklar üzerinde çalışmıştır. Diğer hekimler de, onun çalışmalarını temel alarak, büyük bir örselenme geçirenlerin, yaşamı tehdit eden söz konusu olaydan sonra benzer duygusal iyileşme dönemleri geçirdiklerini gözlemişlerdir. Klinik depresyonda olanlar da ağır bir örselenmeden sonra benzer dönemler geçirirlerse de onların belirtileri çoğu kez daha ağır olur ve daha uzun sürer.

Ağır bir örselenme genelde dört evreden geçilerek atlatılmaktadır:

(1) Şok geçirme ve inanamama,

(2) Kızgınlık ve üzüntü duyma,

(3) Duygusal açıdan yeniden uyum sağlama ve

(4) Olay öncesi olağan işlevselliğine geri dönme.

BİRİNCİ EVRE ŞOK GEÇİRME VE İNANAMAMA

Ağır bir örselenme geçirme karşısında ilk yaşanan duygusal tepki şok geçirme e inanamamadır.
Neredeyse ölecek olma, başkalarının ölümüne ya da yaralanmasına tanık olma, ne olup bittiğinin hemen karanabileceği durumlar değildir.
Çok büyük bir korku e şaşkınlık yaşanır, konuşmakta bile zorluk çekilir.
Kimileri, ne yapacakları bilemez bir biçimde ölçüsüz bir ağlama tepkisi gösterirler.
Uykusuzluk, aşırı bir korku duyma e kaygılanma, yaşanan olayın yineleyen çağrışımları ve karabasanlar, duygusal örselenmenin sık karşılaşılan bulgularıdır.
Birçok kişi, beklenmedik zamanlarda canlı yaşantıları içine girerek çektikleri korkuyu yeniden yaşar.
Kimileri, yaşanan olayı çağrıştıran her şeyden e herkesden kaçınır.
Bazıları da olayla ilgili olarak düşünmek ya da olayı konuşmaktan uzak durur.
Belirtiler genellikle saatler ya da günler içinde başlar. Çok az rastlanan kimi durumlarda, duygusal örselenmenin bulguları olaydan yıllar sonra ortaya çıkar.
Duygusal tepki genelde ilk birkaç hafta çok yoğun olur, izleyen aylarda yoğunluğu azalır. Yine de genel geçer bir kuraldan söz edilemez.
Günden güne değişen bir biçimde acı çekilebileceği gibi, kimi günler ya da haftalar çok daha kötü olunabilir.

İKİNCİ EVRE: KIZGINLIK VE ÜZÜNTÜ DUYMA

Kızgınlık e üzüntü duyma da iyileşme sürecinin bir parçasıdır. Böyle bir örselenme geçirenler ve bu kişilerin yakınları, örselenmeye neden olan olay bir doğa olayıysa doğaya ya da Tanrı'ya karşı büyük bir kızgınlık duyarlar.
Ailesi e arkadaşları da yaralanan ya da ölen kişiye karşı bir kızgınlık duyabilirler.
Bu kişi, isteyerek ya da istemeyerek kendine zarar ermeye kendisi neden olmuşsa böyle bir kızgınlık özellikle yaşanır.
Böyle bir örselenme yaşayanlar e yakınları, kızgınlığın yanı sıra yoğun bir üzüntü de çekerler. Ağlamaklı olurlar. Bu ikinci evre, ayrıca, olay öncesi yaşama yoğun bir özlem duyulan, açınılan, yazıklanılan bir dönemdir.
Büyük bir yıkımla karşılaşmış kişiler, 'başkaları ölmüşken ben neden yaşıyorum' düşüncesi içinde bocalarlar. Bu durumu tanımlamak için 'sağkalanların suçluluk duygusu' terimi kullanılır. Diğer bütün belirtiler için, olaydan sonra yaşama uyum sağlamayı öğrendikçe suçluluk duyguları giderek azalır.

ÜÇÜNCÜ EVRE: DUYGUSAL AÇIDAN YENİDEN UYUM SAĞLAMA

Bu dönemde, örselenmeyi yaşamış olan kişiler, giderek kötü günlerden daha çok iyi günler yaşarlar. Belirtileri ve duygularının yoğunluğu çok daha azalır. Olayın etkilerini üzerlerinden atarak önceki yaşamlarına geri dönmeye başlarlar.

DÖRDÜNCÜ EVRE: OLAY ÖNCESİ OLAĞAN İŞLEVSELLİĞİNE GERİ DÖNME

Çoğu kişi, örselenmeden sonraki ilk yılın sonunda olağan işlevselliğine ya da neredeyse olağan kabul edilebilecek bir işlevsellik düzeyine geri döner. Ancak yine de bunun için tam bir zaman çerçevesi çizilemez. Duygusal toparlanma kimileri için daha çok zaman alabilir. Savaş sırasında olduğu gibi, süregiden örselenme, uzun süreli tıbbi bakım gerektiren yaralanmalar ve işgöremezlik durumları duygusal iyileşme sürecini geciktirebilir.

İYİLEŞME SÜRECİNİ HIZLANDIRMAYA YARAYAN ETKENLER Bunlardan biri bu kişilerin erken ele alınmasıdır. Herhangi örseleyici bir olayın sonrasında çok acı çekilebilir. Yaşadıkları ağır duygusal acı, sıkıntı ve kaygı yüzünden bu kişiler yaşadıkları duyguların ağır bir ruh hastalığının belirtileri olmasından kuşkulanabilirler. Bu kişiler depresyonda görülenlere benzer belirtiler geliştirebilirler. Öte yandan, bu tür olaylar depresyon ortaya çıkma olasılığını da artırır.

Örselenme belirtileri, depresyon belirtilerinden şu özellikleriyle ayrılırlar:

Örselenmeyle ilgili belirtilerin yaşamı tehdit eden bir olay geçirdikten ya da böyle bir olaya tanık olduktan hemen sonra başlamasıdır.
Zamanla bu belirtiler, kimi zaman yavaş yavaş da olsa giderek düzelir. Depresyonda, belirtiler genellikle düzelmeyeceği gibi zamanla giderek kötüleşir.

Bu tür olayların yanı sıra çıkan depresyonlar için gecikmeden tedaviye başlanması gerekir. Bu tür depresyonların tedavisinde de genel depresyon tedavi ilkelerine uyulur.

“Kaptaki su berraktır; denizdeki su karanlık. Ufak gerçeğin anlaşılır sözleri vardır; büyük gerçeğin derin sessizliği”

Tagore