PSİKİYATRİST

KİŞİLİK BOZUKLUĞU NASIL TANINIR?

DR. SEVİLAY ZORLU

Kişilik, halk arasında çok önem verilen bir kavramdır. Hemen herkes, başka bir insanı değerlendirirken en önce kişilik özelliklerine dikkat eder ve bunların olumlu olmasını ister. “Kişiliği bozuk, kişiliksiz, sağlam pabuç değildir, güvenilmez, beceriksiz, işe yaramazın teki, tehlikeli bir karakter, uyumsuz, sıra dışı, kötü,…‘’ tanımlamalarını sıklıkla günlük hayatımızda duyabiliriz. kişilik özellikleri olan insanlardır. Başka insanlar tarafından, garip, ahlaksız, şahsına münhasır ya da kötü huylu insanlar olarak algılanırlar. Hapishane popülasyonunda, dilenciler, karakolların ve acil servislerin müdavimleri ya da pratisyen hekimlerin hastaları arasında daha yüksek oranda bulunurlar. Genellikle nevrotik hastalardan daha ağır bir klinik tablo gösterirler.

Kişilik bozuklukları, ruhsal bozukluklar içinde son derece ciddi, tıbbi ve sosyal sorunlara neden olan önemli fakat en az anlaşılmış kategorilerden biridir. Çoğunlukla da Psikiyatristlerin tabirindeki “hastaların hasta ettikleri gelir bize” deriz. Kişilik bozukluğu olan insanlar tedaviye gelmezler. Psikoterapiye gelseler de tedaviye devam etmezler. Çünkü kendilerine göre onlarda sorun yoktur.

Akıl hastası olmayan, fakat ahlaki davranış ya da karakter açısından bozuk bireylerin varlığı, çok eskiden beri dikkat çekmiş bunlara ‘’ mantıklı delilik’’ ve ‘’ ahlaki delilik ‘’ gibi isimler verilmiştir.

Tarihsel açıdan en fazla ilgi çekmiş olan kişilik bozukluğu, eskiden ‘’ psikopat, sosyopat ‘’ gibi isimlerle anılmış olan antisosyal kişilik bozukluğu olmuştur. Diğerleri çok daha yakın zamanlarda, çoğunlukla psikanalize birlikte ortaya çıkmıştır.

ABD’de yapılan değişik çalışmalar, hataların yaklaşık %15’ nin öncelikle kişilik bozukluğuna bağlı sorunlar nedeniyle hastaneye yatırıldığını göstermiştir. Bu oran Türkiye ‘de daha düşük olsa da, kişilik bozukluklarının toplum için yarattığı sorunlar daha çok gibi görünmektedir.

Adi suçlardan hüküm giymiş olanların dörtte üçünde, alkoliklerin de en az %60-%70 ‘inde kişilik bozukluğu olduğu kabul edilmektedir. Kendilerinden başka, pek çok insanın daha mutsuzluğuna neden olurlar. Evlilik ya da meslek yaşamında sürekli başarısızlığa uğramış insanların önemli bir bölümde kişilik bozukluğu vardır.

Kişilik bozukluklarının en önemli özellikleri, diğer psikiyatrik hastalıklarla birlikte görülme sıklıklarının çok yüksek oluşudur.

Kişilik bozuklukları, başka psikiyatrik hastalıkların gelişmesine yatkınlık yaratır. Kişilik bozukluğu olan insanların % 97 ‘sinde en az bir tane anksiyete, duygudurum bozukluğu, alkol, madde, ilaç kötüye kullanımı ve yeme bozuklukları görülür. Kişilik bozuklukları tedaviye dirençli oldukları gibi, kendilerine eşlik eden başka bozuklukların da tedavisini zorlaştırır.

Kişilik, bir insanın sosyal deneyimleri, gelişimi ve yapısal özelliklerinin sonucu olarak ortaya çıkan ve kişinin yaşam tarzı ile uyum biçimini oluşturan bütün köklü davranış, düşünce ve duygu kalıplarıdır.

Kişilik ya da karakter, bir insanın huy haline getirmiş olduğu, bilinçli ya da bilinçdışı bütün duygu, düşünce ve davranış kalıplarıdır. Bir insandan söz ederken; ‘’insan canlısı, çalışkan, fesat, öfkeli, gergin, iyi huylu, sevecen,…” tanımlamaları o insanın kişilik özelliklerini yansıtır. Olumlu ya da olumsuz olsun, bir insanın kişilik özellikleri, onun benliğinin bir parçası sayılır. Bu özellikler, oldukça küçük yaşlardan itibaren kendilerini göstermeye başlar ve bir yaşam boyu da hiç değişmeden ya da pek az değişerek varlıklarını sürdürür. ‘’Can çıkar huy çıkmaz’’ sözünde çok önemli bir gerçek payı vardır.

KİŞİLİK BOZUKLUKLARININ GENEL ÖZELLİKLERİ NELERDİR?

Psikiyatri bir tıp ve bilim dalıdır. Tanı ve tedaviler bilimsel çalışmalar ve kanıta dayalı olarak ortaya konulabilir. Toplumda ne yazık ki bilimsel olmayan tanımlamalar ve etiketlemelerle “ sen hastasın, kişiliğin bozuk, şizofrensin, ruh hastası ,….” gibi tabirlerle günlük yaşamımızda sıklıkla karşılaşıyoruz.

Bir davranış, düşünce biçiminin, kişilik özelliği sayılabilmesi için öncelikle sürekli olması, yani huy haline gelmiş olması gerekir. Herkes zaman zaman alıngan, bencil ya da titiz davranabilir. Bu tutumlar, ancak sürekli ve tekrarlayıcı ise kişilik özellikleri sayılırlar.

Pek çok insanda az ya da çok, hoşa gitmeyen bir takım karakter özellikleri bulunur. Ancak bu genellikle normal kabul edilir. Kimsenin mükemmel olmadığı, herkesin bir takım kusurları olabileceği söylenir. O halde kişilik bozukluğu ile normallik arasındaki ayırım çizgisini neren çekmeliyiz? Kişilik bozukluklarında bu özellikler, hastanın içinde yaşadığı kültürün beklentilerinden, normallerinden belirgin biçimde faklıdır. Ayrıca bunlar, ya hastada belirgin bir sıkıntı yaratırlar, özel hayatı, sosyal hayatı, iş hayatı etkilenir. İşlevselliği bozulur.

Aşırı titiz, detaycı, hata yapmaktan korkan kişilikteki bir çalışan detaylara takılmaktan günlük yapması gereken işlerini zamanında bitiremeyebilir. Bu titizlik ve ayrıntıcılık önemli bir mesleki işlev bozduğu için patolojik düzeyde kabul edilir.

Kişilik bozukluklarında patolojik karakter hatları esneklik göstermez. İçgörüleri yoktur. Normal insanlar, genellikle kendilerindeki olumsuz kişilik özelliklerinin farkındadırlar ve önemli durumlarda bunları esnetmeye çalışırlar. Örneğin, bir adam genellikle cimri olmasına karşın, evine önemli bir konuk geldiğinde, bu huyunu bir yana bırakıp konuksever olabiliyorsa bu özelliğini esnetebildiğini söylenir.

Olağan dışı zamanlarda savaş ya da sıkıyönetim, terör dönemlerinde pek çok normal insanda güvensizlik ve kuşkuculuk görülebilir. Çevre koşullar normale dönünce bu davranışlar da kaybolur. Bu tür tutumları paranoid kişilik özelliği saymamak gerekir. Benzer şekilde, bir hasta manik dönem içinde iken, narsisistik bir kişi gibi davranabilir. Fakat bunlar kişilik özellikleri değildir. Kişilik bozukluğu olgularında ise bu özellikler, çok değişik zaman ve ortamlarda ortaya çıkarlar.

Psikiyatrist & Psikoterapist

Uzm. Dr. Sevilay Zorlu

Hipnoterapist

Psikanalitik Regresyon Terapileri

HYT (Hipnomedidatif Yeniden İşleme )

İBT (İçsel Bilge Terapisi)

Cinsel Terapist

Kognitif (Bilişsel) Davranışcı Terapist

Çift Terapisti

Aile Danışmanı

Sanat Terapisti

Fonksiyonel Bütüncül (Holistik) Tıp