PSİKİYATRİST

UYARICI MADDELERLE (AMFETAMİN, ECSTACY, METAMFETAMİN) İLİŞKİLİ BOZUKLUKLAR

DR. SEVİLAY ZORLU

Amfetaminler; kokaine benzer olarak uyarıcı maddelerdendir. Amfetaminler tarihte ilk defa 1887 yılında bulunmuştur. Benzedrin adında tıbbi olarak 1937 yılında narkolepsi ( aşırı uyuma isteği ) hastalığında tedavi olarak kullanılmıştır.

Amfetaminlerin fizyolojik açıdan bağımlılığı azdır fakat tolerans yapan bir maddedir. Bağımlılığın psikolojik açıdan etkisiyle de kişi maddeden aldığı birebir olması için bundan sonraki kullanımlarında dozunu bir önceki doza göre arttırır.

Maddenin dozunun artması fizyolojik bağımlılığın da artmasına bunun dışında psikolojik ve fizyolojik tahribatının belirginleşmesine neden olur.

Tıp alanında amfetaminler narkolepsi, aşırı yeme ve hiperaktif çocukların tedavisi için kullanılır. Fakat bu maddenin kullanımının zamanla kötüye kullanılma oranı artmıştır. Buna bağlı olarak bazı ülkelerde maddenin satışına sınırlandırmalar getirilmiş, bazı ülkelerde de kullanımı tamamen yasaklanmıştır.

Günümüzde halen tıp alanında kullanılmakta olan ilaçlar arasındadır. Beyaz toz şeklinde veya hap şeklinde bulunur. Enjeksiyon yoluyla ve ağızdan alınabilir veya buruna çekilebilen bir maddedir. Zihin açıcı ve uyarıcı olarak bilinen bir madde olan amfetaminler genel olarak performans arttırıcı ve keyif verici etkisinden dolayı tercih edilir.

Merkezi sinir sistemine uyarıcı etki yapan amfetaminler sentetik maddelerdir. Bunlardan “designer amphetamines” denilen bazı amfetaminler dopamin yanında serotonin salımına neden olmaktadırlar. Bu nedenle bu maddeler uyarıcı etkilerin yanında hallüsinojen etkiler de göstermektedirler. Bunların arasında en çok bilineni ecstacydir.

Ecstacy; MDMA adı verilen bir amfetamin türevidir. Bu hem amfetamin benzeri etki hem de hallüsinojenik etki gösterir. Bu madde daha çok parti gibi eğlence yerlerinde alınır. Maddenin etkisinin görülmeye başlanması 20-60 dakika içinde başlar ve 4-6 saat sürer.

Canlılık, hareketlilik, güven duygusu, algı değişiklikleri, karşı cinse yakınlık, sıcaklık görülebilen etkilerdendir.

Kan basıncında, beden ısısında, nabızda artma; sıvı kaybı, terleme, pupillerde daralma, ecstasy kullanmadan yapılan hiçbir şeyden zevk alamama gibi yan etkileri vardır. Karaciğer yetmezliği koordinasyon bozukluğuna rastlanılabilir. Bu maddeyi astım, hipertansiyon, depresyon ve epilepsi hastaları kesinlikle kullanmamalıdır.

Amfetamin türevleri arasında beyin üzerinde en fazla etki yapan metamfetamindir. Bu madde kimyasal açıdan dopamine ve norepinefrine benzer özellikleri olan bir moleküldür. Etkisi beynin bazı bölgelerinde dopamin ve norepinefrinin sinaps aralığında fazla miktarda salınmasıyla ortaya çıkar. Dopaminin hücreler arasında bol miktarda salınmasıyla keyif ve hoşnutluk, norepinefrinin bol miktarda salınmasıyla da uyanıklık ve yorgunluk giderici etkiler ortaya çıkar.

Ayrıca amfetamin kullandıktan sonra ortaya duygulanımda küntlük, gerginlik, yargılama bozuklukları, öfke, kalıplaşmış yineleyici davranışlar, hezeyan ve halüsinasyonlar gibi ruhsal ve davranışsal belirtiler oluşabilir.

Kalp hızında artma ya da azalma, göz bebeklerinde büyüme, kan basıncında değişiklikler, kilo kaybı, kusma, terleme, bulantı, titreme, kas zayıflığı, şaşkınlık, solunum problemleri, kovülziyon, koma oluşturabilir.

Beyin ödemi ve beyin kanamasına sebep olabilir. Amfetaminlerdeki yoksunluk durumunda ise duygulanımda huzursuzluk, gerçeği yakın rahatsız edici rüyalar, yorgunluk, fazla uyku ya da uykusuzluk durumu, iştahta artma ortaya çıkabilir. Ayrıca bu maddeyi kullanmaya bağlı olarak psikotik bozukluklar, anksiyete bozuklukları, duygudurum bozuklukları, cinsellikte işlev ve uyku bozuklukları görülebilmektedir.

Avusturalya ve Batı Avrupa’nın bazı ülkelerinde esrardan sonra amfetaminler en yaygın olarak kullanılan yasal olmayan maddelerdir. UNODCCP (United Nations Offi ce for Drug Control and Crime Prevention) yıllar önce 2002 raporunda dünyada çapında yaklaşık olarak 185 milyon kişinin yasa dışı madde kullandığı, bu kişilerden 33.4 milyonunun amfetamin kullanıcısı, 7 milyonunun ekstazi kullanıcısı olduğu bildirilmiştir.

Amfetaminler Δ-amfetamin, L-amfetamin, efedrin, metamfetamin, metilfenidat ve pemolini içerir. Amfetaminler sadece oluşturdukları subjektif “yükseliş” (high) için değil, uyanıklık dönemlerini uzatmak içinde kullanılmaktadır. Ayrıca etkisi kısa süreli olsa da iştahı baskılamak için de kullanılırlar.

Amfetamin benzeri olan efedrin, psödoefedrin, fenilpropanolamin gibi nazal dekonjestan ilaçlar kolay bulunması ve ucuz olması nedeniyle kötüye kullanıma açıktır.

Psikiyatrist & Psikoterapist

Uzm. Dr. Sevilay Zorlu

Hipnoterapist

Psikanalitik Regresyon Terapileri

Cinsel Terapist

HYT (Hipnomedidatif Yeniden İşleme )

İBT (İçsel Bilge Terapisi)

Kognitif (Bilişsel) Davranışcı Terapist

Çift Terapisti

Aile Danışmanı

Sanat Terapisti

Fonksiyonel Bütüncül (Holistik) Tıp