PSİKİYATRİST

Sorumluluk Bilinci Gelişimi

DR. SEVİLAY ZORLU

SORUMLULUK;

Bireyin uyum sağlaması,
Üzerine düşen göreleri yerine getirmesi,
Daranışlarının başkaları üzerindeki etkilerini ve sonuçlarını üstlenmesidir.

Hemen hemen her annenin hayalinde; eve geldiğinde giysilerini olması gereken yerde çıkartıp, olması gereken yere asan, çantasını olduğu yere bırakmayan, biraz dinlendikten sonra ödevlerini yapan bir çocuk vardır.

Hayallerimizi gerçekleştirmek için çoğu zaman çocuklarımızı bir kalıba sokmaya çalışırız ve maalesef çocuklarımızın çoğu bu kalıba girmek istemezler.

Anne sürekli ‘’hadi’’diyen, yapılması gerekenleri hatırlatan bir amir konumuna; çocuk da ‘’tamam’’ diyen ama harekete geçmeyen, oyalanan, kaytarmak için planlar yapan bir çocuk haline dönüşür.

Karamsar tablo pek çok ebeveyn için tanıdık bir durumdur.

ANNE BABALARIN YAPTIĞI DAVRANIŞ HATALARI

Sorumluluk duygusu kişilik gelişimiyle doğru orantılıdır.
Anne babanın çocuğa karşı aşırı koruyucu tutumu, çocuklarda bağımsız bir kişiliğin gelişmesini engelleyebilir.
Anne babaya göre çocuk hep küçüktür, hep yapamaz.
Yemeği yedirilir, ayakkabısı giydirilir.
Acıktığına, üşüdüğüne, uykusunun geldiğine hep annesi karar erir.
Okula giderken çantası taşınır, ödeini unuttuğunda anne yetiştirir.
Çocuk küçük yaştan itibaren kendi sorumluluklarını aşama aşama öğrenemediği için gerektiğinde sorumluluğunu taşıyacak donanıma sahip değildir.
Yeterince olgunlaşmadığı için birden bire yüklenen göreler ağır gelir.
Yapmayı reddetmese bile yıllardır onun adına alınan kararlar, yürütülen sorumluluklar yüzünden beceremez.
Gereğinden fazla korumak, onu sorunları ile baş başa bırakmamak, gelişimini engellemiş, yarar yerine zarar ermiştir.
Anne-babaların hataya izin ermeyen, hep mükemmeli bekleyen tutumları çocuklar üzerinde ciddi bir kaygı yaratmaktadır.
Çocuklar yanlış yapma kaygısıyla birçok şeyi denemekten çekinmekte bu da uyum sorunlarına neden olabilmektedir.
Benlik algısını da olumsuz yönde etkiler ‘’başarısızım’’, ‘’yeterince iyi değilim’’ algısının gelişmesine neden olabilir.

DÜŞÜK BENLİK KAYGISI OLAN BİR ÇOCUK ;

Başarısızlık kaygısı e güçsüzlük korkusuyla görevden, denemekten kaçar.
En ufak bir hayal kırıklığında yaptığı işten azgeçer.
Başarısız olacağına inandığında yalan söyler.
Başkalarını suçlayarak, bahaneler ileri sürer.
Sosyal olarak geri çekilir, arkadaşlarından uzaklaşır.

NELER YAPILABİLİR?

Sorumluluk yaşamın ilk yıllarından itibaren kazanılan e küçük adımlarla geliştirilen bir beceridir.
Çocuklar, nasıl yüzmeyi suya atlayarak öğrenemezlerse, sorumluluklarını yerine getirmeyi de birden öğrenemezler.
Ufak ufak başlamalı, sorumluluklar yaaş yavaş arttırılmalı ve çocuğun bu sorumlulukları üstlenmesinin ne kadar güzel sonuçları olduğunu görmesi sağlanmalıdır.
Çocuklara yaşına uygun sorumluluklar erilmelidir.
Hazır e yapalabilir olduklarında çocuklara yeni sorumlulukların öğretilebilir
İki yaşında bir çocuk yatağını toplayamaz, kendi kendine giyinemez ama beş yaşında bu talep edilmelidir.
Çocuğun her istediğini almak e her istediğini yapmak ve rastgele harçlık vermekten kaçınmak gerekir.
Her istediğine çaba göstermeden sahip olabileceğini bilmek sorumluluk almaktan kaçmasına e doyumsuzluğa neden olur.
Çocuklara gün boyunca nelerden sorumlu olduğunu açık bir dille anlatılmalıdır
Sorumluluklarını yerine getirip getirmediği izleyin.
Yaptıkları bir alışkanlık oluncaya kadar yardım etmek için zaman ayırın.
Çocuk bunu yardımsız e talimatsız yapar hale geldiğinde takdir edin, olumlu yönlerini pekiştirin.
Kararlı e tutarlı olun. Çocuğa bir sorumluluk kazandırmak sabır isteyen yorucu bir uğraştır.
O günkü durumunuza göre daranır, kararlılığınızı koruyamazsınız, çocuk hangi duruma göre davranacağını bilemez.
Tutarlı, kararlı, gerçekçi olunmalıdır.
Anne-babanın ilgi e onayı istenilen davranışların öğrenilmesinde anahtardır.
Çocuklar her zaman olumlu ilgiden destek almazlar, bazen anne-babanın kızdığı onaylamadığı bir daranışı yaparak olumsuz ilgi alarak istemeyen bir davranışı sergilerler.
Çocuklara ne yapmamalarını değil de, ne yapmaları gerektiğini söylemek önemlidir
Olumsuzdan gitmek olumsuz daranışı istemeden pekiştirmeye neden olabilir.
Olumlu daranışa odaklanmak, istenilen davranışı geliştirmenin en etkili yoludur.
Çocuğun olumsuz daranışına odaklanmak yerine o davranışın arkasındaki ihtiyacı anlamaya çalışmak önemlidir.
Çocuklara sorumlulukları öğretirken motiasyonu unutmamak gerekir.
Yapması keyifli olan, sonucunda takdir görecek daranışlar ile ilgili sorumlulukları kazandırmak daha kolaydır.
Örneğin masayı krmaya yardım etmek, masayı temizlemeye e kaldırmaya yardım etmekten daha eğlencelidir.
Öğretmek istediğiniz daranış ne olursa olsun mümkün olan en basit basamaktan başlayın
Eğer çocuğunuzun odasını toplamasını istiyorsanız öncelikle işleri basamaklandırın.
Birinci basamak, oyuncakları kutularına yerleştirmek
İkinci basamak, kirli e temiz çamaşırları ayırmak, kirlileri kirli sepetine, temizleri ait oldukları yerlere yerleştirmek olabilir.
Seçme şansı erin.
Çocukların kendi hayatları üzerinde söz sahibi olmalarını sağlarsanız erdikleri kararlar ile ilgili sorumluluk almalarına ve kendilerine olan güvenlerinin gelişmesine yardım edersiniz.
Kendileri için uygun olanı seçme becerisini kazanmaları önemlidir.
Ayrıca alternatifler arasında seçme şansları olduğunda alınan kararı benimseyip uygulama olasılıkları daha fazladır.
Süt içmek istemeyen bir çocuğa “mai kulplu bardakta mı, yoksa kırmızı bardakta mı süt içmek istersin?” dediğimizde çocuk bunlardan birini seçecektir.
Çocuğun okul yaşantısında e ev ödevlerine göstereceğiniz ilgi onun okula verdiği değeri ve önemi arttıracaktır.
E ödevlerini önemseyin çünkü öğrencinin başarısını arttırır, ona sorumluluk ve öz disiplini öğretir.
Çocukların işlemiş oldukları dersleri, okul dışında tekrar ederek ya da konularla ilgili egzersiz yaparak, düşünme becerilerini güçlendirmeye ihtiyaçları ardır.
Çocuk “ÇALIŞMAYA e OYUN” a ayrı ayrı zaman ayırarak programlı yaşama özendirilmeli, ‘’öde saati’’ ve ‘’oyun saati’’ belirlenmelidir.