Bipolar (İki Uçlu) Bozukluk

Bireyin duygudurumunda, enerjisinde ve işlevselliğinde alışık olmadık düzeyde dalgalanmalara neden olan bir psikiyatrik hastalıktır. Herkesin yaşadığı normal duygusal iniş çıkışlardan farklı bir şekilde bipolar bozukluğun belirtileri ağırdır. İlişkileri olumsuz yönde etkiler, iş ve okul performansında kötüleşmeye ve hatta intihara yönelmeye neden olabilir. Fakat iyi olan şudur ki, bipolar bozukluk tedavi edilebilir, kontrol altında tutulabilir ve bu hastalığı olanlar herkes gibi üretken bir yaşantı sürdürebilirler.

Yaşam boyu yaygınlığı %1 dolayındadır. Kadın / erkek oranı eşittir.18 yaş üzeri nüfusun % 2.6′ sında bipolar bozukluk vardır. Bipolar bozukluk, genellikle ergenliğin sonlarında veya yetişkinliğin başlangıcında ortaya çıkar.

Bazı kişilerde ilk belirtiler çocuklukları sırasında ve bazısında daha geç yaşlarda görülebilir. Çoğu durumda bir hastalık olarak tanınamaz; doğru teşhis edilip ve tedavi başlayana kadar insanlar yıllarca sıkıntılar çekebilir. Bipolar bozukluk, şeker veya kalp hastalığı gibi uzun süren bir hastalıktır ve hayat boyu dikkatle izlenmelidir.

BELİRTİLER

1. Hasta canlı, aşırı hareketli, renkli giyinmiş, konuşkan ve coşkuludur.
2. Davranışları garip olabilir.
3. Aşırı hareketlilik nedeniyle hasta dağınık ve bitkin durumda olabilir.
4. Yüksek ses tonuyla ve hızlı konuşur. Konuşmanın arasına girmek, kesmek zordur.
5. İnsanlarla kolay ilişki kurar, ancak ilişkileri yüzeyel ve kısa sürelidir.
6. El kol hareketleriyle, yüksek sesle ve çok miktarda konuşma görülür.
7. Konuşmada kelime oyunları, şakalar, konudan konuya atlama olabilir.
8. Düşünce akışı (çağrışımlar) hızlanmıştır. Konuşurken konudan konuya atlamalar olabilir, buna fikir uçuşması denir. Ancak çoğu kez anlattıklarından bir anlam çıkarılabilir ve mantık bütünlüğü korunmuştur.
9. Düşünceler genellikle birbirleriyle anlam ya da uyak bağlantıları gösterirler.
10. Düşünce içeriği büyüklük ve kendine güven temaları ile doludur.
11. Kimsenin yapamayacağı işleri yapacak güçtedir, üstündür ve yeteneklidir.
12. Coşku, aşırı neşe, zaman zaman da öfke egemendir.
13. Hastanın neşesi çevresindekilere de bulaşır. Ara ara duygulanım değişkenliği görülür.
14. Gülerken birden ağlayabilir, ağlarken gülmeye başlayabilir.
15. Sıklıkla engellendiklerinde öfkeli, kızgın, saldırgan olabilirler.
16. Başlangıçta hafif bir hızlanma ve coşku içinde olan hastanın duyguları, hareketleri ve kabarması tırmanarak ağır bir taşkınlık durumu ortaya çıkar.
17. Uyku ileri derecede bozulur. Hasta günlerce uyumaz, sürekli dolaşır, bir şeylerle uğraşır. Ertesi gün ise enerjik ve hareketlidir.
18. İştahı artsa bile yemek yemeğe fırsat bulamaz, kilo verir.
19. Cinsel dürtülerini denetlemekte zorlanır. Tehlkeli cinsel davranışlarda bulunabilir.
20. Enerjik davranışları nedeniyle bir süre sonra yorgun düşer.
21. Mesleki ve toplumsal işlevlerde önemli sorunlar vardır.
22. Başkasına zarar vermesini önlemek için hastaneye yatırılmayı gerektirecek kadar ağırdır.
23. Psikotik (gerçeği değerlendirmede bozulma) özellikler gösterebilir
24. Bazen farklı bir problemmiş gibi görülebilir. Örneğin, alkol yada madde kötüye kullanımı, zayıf okul ve iş performansı veya gergin insani ilişkiler gibi. Gerçekte bu tip problemler altta yatan duygudurum bozukluğunun işaretleri olabilirler

BİPOLAR BOZUKLUĞUN GİDİŞİ

İlk on yılın ardından, hastalık dönemleri arasında ortalama süre yaklaşık 1-2 yıldır. Bozukluk tedavi edilmezse, ortalama bir mani veya hipomani dönemi birkaç ay sürebilir. Tedavi edilmeyen depresyon döneminin süresi ise en az 6 aydır.

Hastalık dönemleri arasındayken birçok kişi normal duygudurumlarına dönerler. Kimileri ise depresif bir duygudurum içerisindedirler. Birtakım kişilerin hastalık belirtileri arasında hiç ara olmazken, kimilerinde kısa süreli aralar görülebilir. Tedavi görülmesine rağmen hastaların küçük bir oranı remisyona girmez ve kronik semptomlar yaşamaya devam eder.

Bir yılda dört ve dörtten fazla hastalık dönemi geçiriyorsanız, buna “HIZLI DÖNGÜLÜ BIPOLAR BOZUKLUK” denir. Kimi zaman bir haftada ve hatta bir gün içerisinde birkaç hastalık dönemi görülebilen hastalar olabilir. En az bir yıl bipolar bozukluk tanısı ile izlenen kişilerde tanı olanaklıdır ve erkeklere kıyasla kadınlarda daha yaygındır.

Bipolar bozukluk sıklıkla depresyonla başlar, %10-20 yalnızca yineleyen mani şeklindedir. Mani atağından sonra ilk 2 yılda %40-50 atak yineler. Mani nöbetlerinin kısa sürmesi, geç başlangıç, iyilik dönemlerinin uzun sürmesi, olumlu aile, iş ve uğraşı koşulları, madde alışkanlığının olmaması olumlu sonlanım göstergeleridir

İLAÇLA TEDAVİ

En ağır durumdakiler de içinde olmak üzere, bipolar bozukluğu olan birçok insanda, uygun tedavi ile önemli oranda duygudurumu dalgalanmaları ve beraberindeki belirtilerin düzelmesini sağlayabilir. . Öte yandan, tedavi olunmadığı durumda bipolar bozukluk seyri kötüleşme yolundadır. Zamanla kişi daha sık (daha hızlı-döngülü) ve hastalığın ilk görüldüğü döneme kıyasla daha ağır manik ve depresif epizotlar yaşayabilir. Fakat çoğu vakada uygun tedavi, epizotların şiddetini ve sayısını azaltarak bipolar bozukluğu olan insanların yaşam kalitesi yüksek bir hayat sürmesine yardım eder.

Bipolar bozukluk tekrarlayan bir hastalık olduğundan uzun süreli koruyucu tedavi önemle tavsiye edilir ve hemen hemen her zaman koruyucu tedavi gereklidir. İlaçlar ve psikososyal tedavi ikilisinden oluşan tedavi stratejisi bipolar bozukluğu yönetmede en uygun yoldur.

Bir süre tedaviye devam edip ve sonra tedaviyi durdurmak yerine düzenli tedavi sürdürülmesi ile bipolar bozukluk çok daha iyi kontrol edilir. Fakat, tedaviye hiç ara verilmese dahi olabilen duygudurumu dalgalanmaları derhal doktora haber verilmelidir. Doktor tedavi planında değişikler yaparak maniye engel olabilir. Doktorla yakın bir iletişim, tedavi endişeleri ve seçenekleri konusunda açıkça konuşmak tedavinin etkisinden fark edilecek derecede bir fayda sağlayabilir.

Bunun yanı sıra, günlük duygudurumu belirtileri, tedaviler, uyku düzeni ve hayat olayları hakkında bir çizelge tutmak, bipolar bozukluğu olan insanlara ve ailelerine hastalığı daha iyi anlama konusunda yardım edebilir. Bu çizelge doktora da hastalığı en etkili şekilde izleyip tedavi etmede yardımcı olabilir.

Bipolar bozukluk ilaçları ruh sağlığı hastalıklarının teşhis ve tedavisinde uzman olan tıp doktorları psikiyatristler tarafından yazılır. Diğer doktorlar tarafından da reçete yazılabilse de, bipolar bozukluğu olan insanların tedavi için bir psikiyatriste başvurmaları tavsiye edilir.

“Duygudurumu düzenleyicileri” denilen ilaçlar genellikle bipolar bozukluğu kontrol etmeye yardım etmek için reçete edilirler. Birçok farklı duygudurumu düzenleyici mevcuttur. Genelde, bipolar bozukluktaki duygudurumu düzenleyicileri ile tedavi uzun yıllar devam eder. İhtiyaç olduğunda, duygudurumu düzenleyici alınmasına rağmen gelen mani ve depresyonu tedavi etmek için genelde daha kısa süreler için başka ilaçlar da tedaviye eklenebilir.

PSIKOSOSYAL TEDAVILER

İlaçların yanı sıra psikiyatristler ve psikiyatristlerle birlikte çalışan klinik psikologlar, psikososyal tedavilerle, psikoterapilerle (konuşma tedavileri), bipolar bozukluğu olan insanlara ve ailelerine destek olur, onları eğitir ve rehberlik ederler. Araştırmaların sonuçları göstermektedir ki, psikososyal müdahaleler (hastanın) duygudurumu düzelmesine, daha az hastanede yatmasına, bir çok konuda daha iyi işlev görmesine yardımcı olabilir. Terapi seans sayısı, sıklığı ve türü her bireyin ihtiyaçlarına göre belirlenir.

-KOGNITIF(BILIŞSEL) DAVRANIŞÇI TERAPI: Hastalıkla ilişkili uygunsuz veya negatif düşünce yapılarını değiştirmelerine yardım etmektedir. Psikoeğitim, bipolar bozukluğu olan insanlara hastalığı ve tedavisini, tam bir epizot olmadan müdahale edebilmek için atak tekrarlaması işaretlerini nasıl tanıyacaklarını öğretmeyi hedefler. Psikoeğitim ailedeki hasta yakınları içinde faydalı olabilir.

-AILE TERAPISI: bipolar bozukluğu olan kişinin belirtileri nedeniyle ortaya çıkan, (ve belirtileri daha da kötüleştiren) aile içindeki sıkıntı miktarını azaltma stratejilerini kullanır.

-KIŞILER ARASI ILIŞKI VE SOSYAL RITIM TERAPISI: bipolar bozukluğu olan kişilere insanlarla ilişkilerini geliştirme ve günlük işlerini bir düzene koymada yardımcı olur. Düzenli günlük rutinler ve uyku planları ile manik epizotlara karşı korunmada faydalı olabilir.

- Hiçbir psikoterapi yöntemi ilacın alternatifi değildir, bütünleyicisidir.

ÇOCUKLAR VE ERGENLERDE BIPOLAR BOZUKLUK OLUR MU?

Hem çocuklarda hem de ergenlerde bipolar bozukluk görülebilir. Bu hastalığı olan ebeveynlerin çocuklarında hastalığın ortaya çıkması daha sıktır.

Epizotları açıkça tanımlanabilen birçok yetişkinden farklı olarak, bipolar bozukluğu olan çocuk ve ergenler sıklıkla, bir gün içerisinde pek çok kez hızlı duygudurum dalgalanmaları yaşarlar. Manideki çocuklarda irritabilite, aşırı mutluluk ve neşelilik değil de yıkıcı öfke nöbetleri olması durumu daha çoktur. Bipolar bozukluğu olan gençlerde de mikst belirtiler yaygındır. Hastalık görülen üst yaş grubundaki ergenler ise daha çok klasik yetişkinlere benzer belirtiler gösterip, epizotlar yaşarlar.

Çocuklar ve ergenlerde, o yaş gruplarında ortaya çıkan diğer sorunlardan bipolar bozukluğu ayırt etmek zor olabilir. Örneğin, irritabilite ve saldırganlık bipolar bozukluk belirtisi olabilirken, aynı zamanda dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu, karşıt olma-karşıt gelme bozukluğu veya daha çok yetişkinler arasında yaygın olan majör depresyon ve şizofreni gibi diğer tür ruh sağlığı bozuklukları belirtileri de olabilir. Uyuşturucu kullanımı da bu belirtileri ortaya çıkarabilir.

Bununla beraber, her hastalık için, etkili tedavi uygun teşhise bağlıdır. Mutlaka bir çocuk ve ergen psikiyatristi tarafından çocuklar veya ergenlerin duygusal durumu ve davranış semptomları dikkatle değerlendirilmelidir. İntihar düşünceleri olan, intihar hakkında konuşan veya girişim yapan her çocuk ve ergen ciddiye alınmalı ve bir psikiyatristten acil yardım istenmelidir.

BIREYLER VE AILELER BIPOLAR BOZUKLUK IÇIN NASIL YARDIM ALABILIRLER?

Bipolar bozukluğu olan herkes bu hastalığın teşhis ve tedavisinde yetkin bir psikiyatrisin kontrolünde olmalıdır. Psikolog, sosyal hizmetler çalışanı, psikiyatri hemşireleri gibi diğer ruh sağlığı çalışanları, kişi ve ailesine tedavinin diğer yönleri konusunda yardımcı olurlar.

Yardım alınabilecek merkezler:

-Üniversitelerin Tıp Fakülteleri
-Bipolar Bozukluk Klinikleri
-Ruh Sağlığı ve Hastalıkları Hastaneleri
-Hastanelerin psikiyatri klinikleri ve poliklinikleri
-Özel psikiyatri muayenehane birimleri ve klinikleri

Bipolar bozukluğu olan insanlar yardım almak için de yardıma ihtiyaç duyabilirler.

-Bipolar bozukluğu olan insanlar, çoğu durumda hastalığın kendilerini ne kadar çok etkilediğini anlayamazlar veya kendi problemlerinin sebebini ruh hastalığı yerine başka sebeplere yorarlar.

-Bipolar bozukluğu olan bir insan tıbbi yardım ararken ailesinin ve arkadaşlarının güçlü desteğine ihtiyaç duyar. Aile doktorları bir ruh sağlığı uzmanına yönlendirmede önemli bir rol oynayabilirler.

-Bazen bir aile ferdinin veya bir arkadaşın bipolar bozukluğu olan kişiyi uygun bir ruh sağlığı muayenesi ve tedavisi için doktora götürmesi gerekebilir.

-Ağır epizot yaşayan bir kişinin kendi güvenliği için ve acil olarak ihtiyaç duyduğu tedaviyi görmesi için, bir hastaneye yatırılması gerekebilir. Bazı durumlarda kişi kendisi istemediği halde hastaneye yatırılması gerekebilir.

-Her birey için en iyi tedavi planını bulmak zaman alabileceğinden, kişinin sürekli teşvik ve desteğe ihtiyacı vardır.

-Hastalık iyi bir şekilde kontrol edildiğinde, hasta ileride olabilecek bir manik veya depresif epizot tekrarlamasında ne yapılacağına dair uzmanlarla hemfikir olmalıdır.

-Bipolar bozukluk diğer ciddi hastalıklara benzer şekilde eşler, aile fertleri, arkadaşlar ve işverenler için zordur. Bipolar bozukluğu olan kişinin aile fertleri çoğu kez kişinin ciddi davranış sorunları ile mücadele etmek zorundadır; örneğin manide para harcama çılgınlığı veya depresyonda her şeyden elini ayağını çekme hali ve bu davranışların devam eden sonuçları gibi.