Dikkat Eksikliği Ve Hiperaktivite Bozukluğu (D.E.H.B)

Hiperaktivitesi olan çocuklar;

“TAM DONANIMLI BİR ARABAYA BENZER, ANCAK BU ARABANIN FRENİ YOKTUR”

TANIM: Yaş ve gelişim düzeyine uygun olmayan; aşırı hareketlilik, istekleri erteleyememe, kalıcı ve sürekli dikkatsizlik belirtileriyle kendini gösteren nöro-psikiyatrik bir bozukluktur.

Bu çocuklarda hareketlilik istemdışıdır. Yaramazlık, haşarılık olarak adlandırılamaz. Doğum öncesi anne rahminde alışılmadık şekilde hareketli olduklarını gösteren raporlar vardır.

            D.E.H.B. tanısı konmuş çocukta,belirtilerin tümünün olması gerekli değildir.

D.E.H.B. 3 farklı tipi vardır:

1. DİKKAT EKSİKLİĞİ : Dikkat eksikliği belirtileri ön plandadır. Aşırı hareketlilik ve dürtüsellik ya yoktur ya da tanı olacak kadar şiddetli değildir.
2. AŞIRI HAREKETLİLİK : Aşırı hareketlilik ve dürtüsellik belirgin olarak vardır. Dikkat eksikliği belirtileri vardır ancak tanı konacak kadar şiddetli değildir.
3. D.E.H.B. (BİRLEŞİK TİP ) : En sık olarak görülen tip. Hem dikkat eksikliği hem de aşırı hareketlilik, dürtüsellik belirtileri tanı olacak kadar şiddetlidir.

SIKLIK: D.E.H.B toplumda,çocukluk çağının en sık görülen psikiyatrik bozukluğudur.

İlköğretim çağındaki çocukların %5-7 'inde görülür.Yani her 10-20 çocuktan birinde bu sorun vardır. Erişkinlik döneminde görülme sıklığı % 3’ tür

D.E.H.B. PSİKİYATRİK TANI KRİTERLERİ

Dikkatsizlik ve hiperaktivite-imulsivite bulgularından bazılarının varlığı ile tanı konulabilir.

DİKKATSİZLİK

a) çoğu zaman dikkatini ayrıntılara veremez ya da okul ödevlerinde , işlerinde ya da diğer etkinliklerinde dikkatsizce hata yaparlar

b) çoğu zaman üzerine alsığı görevlerde ya da oynadığı etkinliklerde dikkati dağılır

c) doğrudan kendisine konuşulduğunda çoğu zaman dinlemiyormuş gibi görünür

d) çoğu zaman yönergeleri izlemez ve okul ödevlerini ufak tefek işleri ya da işyerindeki görevleri tamamlayamaz

e) çoğu zaman üzerine aldığı görevleri ve etkinlikleri düzenlemekte zorluk çeker

f) çoğu zaman sürekli mental çabayı gerektiren görevlerden kaçınır, bunları sevmez ya da bunlarda yer almaya karşı isteksizdir

g) çoğu zaman üzerine aldığı görevler ya da etkinlikler için gerekli olan şeyleri kaybeder(oyuncaklar, okul ödevleri, kalemler,kitaplar ya da ar4aç gereçler)

h) çoğu zaman dikkati dış uyaranlarla kolaylıkla dağılır

ı) günlük etkinliklerde çoğu zaman unutkandır

HİPERAKTİVİTE 

1. çoğu zaman  elleri, ayakları kıpır kıpırdır ya da oturduğu yerde kıpırdanır durur
2. çoğu zaman sınıfta ya da oturması beklenen diğer durumlarda oturduğu yerden kalkar
3. çoğu zaman uygunsuz olan durumlarda koşturup durur ya da tırmanır (ergenlerde ya da erişkinlerde öznelhuzursuzluk duyguları ile sınırlı olabilir
4. çoğu zaman sakin bir biçimde boş zamanları geçirme etkinliklerine katılma ya da oyun oynama zorluğu vardır
5. çoğu zaman hareket halindedir ya da bir motor tarafından sürülüyormuş gibi davranır
6. çoğu zaman çok konuşur

İMPULSİVİTE( DÜRTÜSELLİK)

1. çoğu zaman sorulan soru tamamlanmadan önce cevabını yapıştırır
2. çoğu zaman sırasını bekleme güçlüğü vardır
3. çoğu zaman başkalarının sözünü keser ya da yaptıklarının arasına girer        

 NEDENLER ve BULGULAR:

1. Beyindeki dikkat ve davranış kontrolüyle ilgili bölgelerin farklılığından kaynaklanmaktadır.Yapılan araştırmalarda bu bölgelerin yeterince etkin olmadığı,yeterince kanlanmadığı bulunmuştur.
2. Kalıtımsal  yatkınlık ,sorumlu olduğu düşünülen bazı genler söz konusudur.
3. E.E.G (Beyin Elektrosu) sonuçlarında normal bireylere oranla silik nörolojik bulguya rastlanmaktadır.
4. Erkek çocuklarda aşırı hareketlilik ve dürtüsellik belirtileri daha çok görülürken,kız çocuklarında dikkatsizlik daha çok görülmektedir.
5. %75’ inde yaş ilerledikçe aktivitede azalma görülmekle birlikte dikkat eksikliği yaşam boyu sürer.
6. Bu çocuklarda sıklıkla ÖZEL ÖĞRENME GÜÇLÜĞÜ de görülür.

(Özel öğrenme güçlüğü;konuşma ve yazı dilinin temelinde ki sembolik faaliyetlerin geç ya da yetersiz gelişiminden,zaman ve mekanda yönelim güçlüklerinden,algı ve hareket bozukluklarından kaynaklanan bir güçlüktür.Bu tür çocuklarda,genellikle zekada bir problem yoktur.Okumayı geç sökme ya da sökememe durumu sık görülür.Okurken ya da yazarken harf,hece atlama ya da ekleme,kelime unutma,okuduğunu anlayamama ya da anlatamama söz konusudur.)

1. Bu çocuklarda ilaç tedavisi önemli sonuçlar vermektedir.Eğitim çağı bitene kadar ilaç tedavisinin devamı iyi olur.
2. Bu çocuklarda tedavi süresince;Doktor,aile ve öğretmen işbirliği çok önemlidir.Okulda ve ailede alınacak önlemler alınmadığında ,(sosyal ortamları da uygunsa )bu çocuklarda;alkole bağımlılık,bali koklama,antisosyal davranışlar (para çalma,yangın çıkarma,tahripkarlık vb.) görülebilir.
3. Genelde normal zeka dilimi içerisinde yer alırlar. Ancak bilişsel gelişimleri olduğundan düşük görülmektedir. Bunun nedeni, zihinsel gelişim için odaklama eksikliği ve zihin tembelliğidir.
4. Toplumda sanıldığının aksine; hiperaktif çocuk mutlaka üstün zekalı olmamakla birlikte,hiperaktif çocuklar arasında üstün zekalı çocuklara da rastlanmaktadır.

                                      DİKKAT EKSİKLİĞİ

Dikkat eksikliği ;

“PARAZITLERLE DOLU BIR RADYODA BIR PROGRAM DINLEMEYE ÇALIŞMAK GIBIDIR”

1. Çocukta dikkat eksikliği özellikle okul hayatının başlamasıyla belirgin hale gelir.
2. Okul öncesi dönemde de  her şeyden çabuk sıkılan ve bıkan bu çocuklar,oyuncaklarından dahi sıkılıp kısa bir süre sonra onları parçalamayı tercih ederler.
3. Kendilerine verilen,yaşlarına uygun yap-boz oyuncakları aslına uygun olarak düzenleyemezler.
4. Uzun televizyon filmi,çizgi film izleyemezler.
5. Okulun başlamasıyla birlikte öğrenmeye karşı ilgisizdirler.
6. Ödev yapmayı sevmezler,anne-baba ve öğretmenin zoruyla ödev yaparlar.
7. Ödevlerini yapmakta hayli zorlanırlar.Masanın başına oturamaz,otursalar dahi çeşitli bahaneler uydurarak (tuvalete gitme,su içme gibi ) sık sık masa başından kalkarlar
8. Anne-Babayı ders çalışırken sürekli yanlarında isterler.
9. Başladıkları bir işi bitirmekte zorlanır,bir işi sonuçlandırmadan hemen diğerine geçerler.
10. Kendileriyle konuşulduğunda sanki konuşanı dinlemiyormuş görüntüsü verirler.
11. Bir komutu birkaç defa söyledikten sonra yerine getirirler.
12. Sınıfta dersi takip etmedikleri gözlenir.
13. Dışarıdan gelen uyarılarla hemen dikkatleri dağılır.
14. Ders dışı işlerle fazlaca ilgilenirler.Elinde kalem çevirir,deftere,sıraya bir şeyler çizmeye kalkarlar.
15. Derste sıkılmaları nedeniyle sınıfın dikkatini ve huzurunu bozacak davranışlar sergileyebilir.
16. Okuma ve yazma becerileri arkadaşlarından zayıf,defter düzeni   ve yazıları bozuk olabilir.Okurken sık hata yapabilir ve cümlenin sonunda başka sözcükler uydurabilirler.
17. Sınavlarda dikkatsizce hatalar yaparlar.Sabırsızlıkları nedeniyle soruları hızlıca okuma,tam okumama ve yanlış okumalara sık rastlanır.Bu nedenle çok iyi bildikleri bir soruyu bile yanlış cevaplayabilirler.Test sınavlarında çeldiricilere kolaylıkla kanarlar.Özellikle ilkokul yıllarında sınav kağıdını herkesten önce vermeye çalışırlar sonunda bildiklerinden daha düşük notlar alırlar .
18. Unutkandırlar,sınıfta,sokakta sık eşya kaybederler.Öğrenilen blgileri de çabuk unutabilirler.Kendilerine uygun bir çalışma düzeni ve sistem geliştiremezler.
19. Ev içinde günlük yapmaları gereken işler konusunda sorumluluk almak istemezler.Genellikle dağınıktırlar ve kurallardan hoşlanmazlar.Bu çocuklara '' aman dikkat et '' uyarısı çok yapılır.
20. Dikkat eksikliği bozukluğu olanlar hangi yaştan olursa olsun bir yıl içinde tedaviden sonuç alırlar.

                                           AŞIRI HAREKETLİLİK ( D.E.H.B. )

“HER GÜRÜLTÜNÜN İÇİNDE BİR MELODİ VE  YAZILMASI GEREKEN BİR SENFONİ VARDIR „

Hiperaktivite ve dikkat eksikliği tanısı için aranan en önemli şartlar;hem okul,hem de aile ortamında aşağıdaki belirtilerden 7 yaşından önce bu belirtilerin başlamış, en az 6 aydır devam ediyor

1. Aşırı hareketlidirler. Belli bir süre oturmaları istendiğinde oturmazlar ya da sağa-sola dönerler,eğilip-bükülürler,kıpır kıpırdırlar.
2. Sürekli konuşur, bağırır, başkalarını yaptığı işten alıkoyarlar.
3. İşin başında oturma yetenekleri 10-20 sn. kadardır.
4. Bir işe belli bir süre konsantre olamazlar.
5. Dikkatlerini odaklaştırma da güçlük çekerler.
6. Dikkat süreleri çok kısadır.
7. Aynı anda pek çok şeyle birlikte ilgilenirler.
8. Dikkatleri dağınıktır.Başladıkları işi sonlandırmada zorlanırlar.
9. Kendi başlarına karar vermekte güçlük çekerler.
10. Düzensiz oldukları için eşyalarını, kitaplarını, kalemlerini ve oyuncaklarını sık sık kaybederler.
11. Ödevlerin ve etkinliklerin düzenlenmesinde sıklıkla zorluk çekerler; defterlerin başı sonu belli değildir.
12. Çoğu kez olası sonuçları düşünmeden kendilerini fiziksel olarak tehlikeye atabilirler.
13. İsteklerini erteleyemezler, dürtülerini engelleyemezler.
14. Sorulan sorulara tamamlanmadan önce cevap verme eğilimleri vardır.
15. Karşısındakini dinleyemezler.
16. Her şeye karışma, mobilyaların üzerinde gezme, ev içinde koşuşturma, sınıf içinde gezinme vb.davranışlar söz konusudur.
17. Yalan söyleme, hırsızlık yapma, hayvanlara eziyet etme gibi olumsuz davranışlar görülebilir.
18. Dikkat sürelerinin kısa olması ve hareketlilikleri nedeniyle sosyal kuralları öğrenmede güçlük yaşarlar. Bu nedenle arkadaş bulmakta,kurallara göre oyun oynamakta güçlük çekerler.
19. Grup içinde oynarken ya da çalışırken sırasını beklemede zorlanırlar.
20. Diğer çocuklara sataşma,rahatsız etme, itme, çekiştirme, kavga-dövüş başlatma söz konusudur.
21. Kabadayılık yaparlar,başkalarını tehdit etme ya da gözdağı verme gibi davranışlar gözlenebilir.
22. Yönergelere ve kurallara uymada zorlandıklarından,sosyal açıdan uyumsuzdurlar.
23. Başkalarının malına kasten zarar verme söz konusudur.
24. Uygunsuz arkadaş edinirler.
25. El becerilerinde yetersizdirler; düğme ilikleme, ayakkabı bağlama, düzgün yazı yazma, bir şeyi düzgün kesme vb.faaliyetlerde başarısızdırlar.
26. Bilgiçlik taslarlar, bilmiş tavırlar gösterirler.
27. Ayrıntılara dikkat etmezler, dikkatsizce hatalar yaparlar.
28. Günlük işlerde genelde unutkandırlar.
29. Ruh halleri değişkendir; depresyon görülebilir.
30. Çabuk heyecanlanır  ve sinirlenirler.
31. Uyku sürelerinin  ( bebekliklerinde de )kısa ve düzensiz olduğu gözlenir.
32. Santral sinir sistemleri normale göre daha az çalışır.
33. Acıya dayanıklılık görülebilir.
34. Titiz ve takıntılar söz konusu olabilir.
35. Esprilidirler,sıcakkanlı ve yardımseverdirler. 

D.E.H.B. OLAN ÇOCUKLARIN YAKINLARINA VE ÖĞRETMENLERİNE

ÖNERİLER

Hiperaktivite teşhisi tıbbi bir teşhistir ve yalnızca alanlarında uzmanlaşmış psikiyatristler tarafından tanı onulabilir. Hiperaktivite genellikle başaçıkılabilen bir durumdur. Tedavi aile, öğretmen ve profesyonellerin (psikiyatrist, psikolog, psikolojik danışman v.b) koordinasyonu ile gerçekleşir.

Tedavi için altın dönem okul öncesi ve okul çağının ilk yıllarıdır. Tedavi çocuğun öğrenime uyumunu zorlaştıran  yapısal ve çevresel etkenlerin ortadan kaldırılması ya da etkisizleştirilmesinden ibarettir. Gerektiğinde Doktor tarafından önerilen ilacın hayatı kolaylaştırmak ve sorunlu dönemlerini hızla aşmak için bir araç olduğu, doktorunuzun belirlediği süre ile sınırlı kullanımı olduğu düşünülmelidir. Ağrı kesici, ateş düşürücü ilaçların kullanım amacı gibi. İlaç, ders başarısını tek başına arttıran bir unsur değildir.Ama psikoterapiyle birlikte daha etkili olabilir.

Uzm.Dr. Sevilay ZORLU

Psikiyatrist &  Psikoterapist

www.antalyaterapipsikiyatri.com

www.antalyacinselterapi.com

Şirinyalı Mh. İsmet Gökşen Cad.

1528 S. Şahbaz Apt. K:2 D:5

Tel: 0 242 316 98 99