Zamanın Dinlendiği Yer: ORMANA

Ormana’da görmekten mutluluk duyduğum konakların en etkileyicisi Ferhat ve Nurten BALCI’nın oturduğu “Kahvecioğlu Konağı” oldu. Nurten Hanım’ın babasından kalan, kendi tarihinde dört yangın geçiren evin kaba inşaatı için 450, ahşap oymaları için 350 sarı lira (altın) harcanan konak yaklaşık 400 m2 büyüklüğünde. Alt katları ahır, depo, vb. üstü ev olarak kullanılan bu görkemli konağın üst katının ortasında bir zamanlar düğün derneklerinin toplandığı, yüreklerin bir araya derilip güçlü bir duyguyla Mevla’ya salındığı harman yeri gibi bir meydan ve buna açılan, herbiri bir başka şaheser dört bölüm bulunuyor. Tamamı yörede katran denen sedir ağaçlarının budaksız, seçme kerestelerinden yapılan, dantel gibi işlenmiş, muhteşem tahliye düzeneği ile yıkanarak temizlenebilen ahşap aksamları 100 yıla yakın ömrüyle hâlâ taş gibi sapasağlam. Evin beyi Ferhat BALCI’’nın elinden gelmeyen iş yok. Bir zamanlar düğünlerde def çalıp türkü, mani söyleyen, tüfek ve anahtar tamir eden, “çakıldak” denen, yelle dönen bir rüzgârgülünün çevirdiği makaraların bir tenekeye çarpması suretiyle çıkan tangırtının kestane ve ekinlere dadanan “alağuş” ya da “kestane kargası” gibi kuşları kaçırdığı düzeneği yapabilen bir usta. Ama bundan da önemlisi çatısında su birikirse “damdan ölen”, ata yadigârı bu konağı korumak için kaç kez çatıdan düşen, 3 kez beyin ameliyatı geçiren bir Donkişot.

Ferhat BALCI’dan dinlediğim bir gelin-kaynana atışması eminim sizi de gülümsetecek;

Gaynanamın adı Hürü,

Kör olsun gözünün biri,

Goca donuz benden diri,

Ganyana, kalk gelin oyna.

Gaynanamın adı Fatma,

Gaşları var çatma çatma,

Goca donuz yerde yatma,

Ganyana, kalk gelin oyna.

Galaylı güğüm gapağı,

Gaynatam helva topağı,

Görümcem Bursa İpeği,

Gaynanam gapı köpeği,

Gaynana…

Bunun üstüne kaynana öyle bir cevap veriyor ki gelin bir daha ağzını açamıyor;

Emir gelin, demir gelin,

Ne buyurdun gemir gelin,

Oğlanı ben doğurdum,

Gel götümü gemir gelin…

Bu görkemli evlerde bir zamanlar “Tespi(h)” denen toplu dua ya da “Cemiyet Yemekleri” için toplanan köy halkına 13 kişinin aynı anda yemek yiyebildiği yuvarlak tahta tablalarda yörenin özgün yemekleri sütlü döğme çorbası, kavurmalı pilav, ekşi tarhana, yahni (etli nohut yemeği), holuşka, helva, hoşaf gibi yemekler ikram edilirmiş. Bunun dışında ev gezmelerinde örgü ve dantel örülür, sohbet arasında sinilere doldurulmuş üzüm sucuğu, kuru üzüm, mısır ve buğday bulguru yenirmiş. O zamanlar kadınlar kutnu kumaştan yapılan “çinteğen” denen entariler giyer başlarına yanlarından çengellerle tutturulan gümüş “şemşi”lerin sallandığı ortası üç sarı liralı, 40 altınlı “nezgep”ler giyerlermiş.

İstanbul’da kazanılan servetlerin katmadeğeri dışında beldede başlıca geçim kaynakları hayvancılık ve üzüm yetiştiriciliğidir. Tarım yapmaya elverişli olmayan bu bitek topraklarda yerli ırk büyükbaş hayvancılık çok yaygın. Beldenin üst başındaki Eynif Ovası’na yılkı atları misali ilkbaharda bırakılan bu hayvanlar arasıra gözetilmek suretiyle bütün yaz başlarının çaresine bakarlarmış. Doğal seçilim sonucu hayatta kalanlar güzün beldeye getirilip ya bölgeye gelen tacirlere ya da aşağılardaki yerleşim yerlerine götürülüp satılırmış.

Ormanalıların yaz aylarındaki en şenliklerinden biri bu yıl 45.si yapılan “Ormana Üzüm Festivali”.  Festivalin sadece geleneği kalmış dersek haksızlık etmeyiz çünkü son üç yıldır beldede neredeyse üzüm yetişmiyor. Başkan tarafından bakımsızlık, ağaç yaşlılığı ve son yıllarda artan ilkbahar yağmurları nedeniyle hastalanıp küsen üzümlerin ardındaki gerçek köylülere göre daha başka ve vahim. Yalnız üzümlerin değil ceviz ve badem ağaçlarının da kurumasının asıl nedeni onlara göre baz istasyonları ile cep telefonlarından yayılan ve her geçen gün artan radyasyon. Üzüm ve hazır ayranın içildiği Akseki Cevizli’nin “Ayran Festivali” gibi giderek ürünlerin yalnız adının kaldığı festivaller artık sadece insanların bir araya gelmesine, satıcıların da para kazanmasına vesile oluyor. Festivalin Ormana için bir başka getirisi de çoğu sahipleri çoktan göçtüğü için İstanbul’daki evlatlara kalan evlerin festival münasebetiyle gelen yeni sahipleri tarafından açılıp Ormana’nın anılarda kalan kalabalık ve coşkulu günlerini anımsatması.

Belde tarihinde en çok anılan insanlardan biri hayırsever Nazmi CİVAN. Köyde birçok hayrat yaptırmış bu değerli şahıs çocuğunun olmaması sebebiyle de ölümünden sonra hatırı sayılır çoklukta mal varlığını Ormana Vakfı’na bağışlamış. Öyle ki bu servet vakfın gelirinin %80’ini oluşturuyormuş. Nazmi CİVAN adı bıraktığı eserler kadar bir spor etkinliğinde de yaşıyor. Bölgede 50 – 60 yıl öncesine kadar yetiştirilen “rahvan” (ahenkli) yürüyen soylu atlar bugün -kendisi de atlara çok meraklı olan, heybetli görünüşü ve karizmatik duruşuyla bindiği atlara çok yakışan- Nazmi CİVAN adına düzenlenen ve bu yıl 3.sü yapılan “Rahvan At Yarışları”nda yaşatılmaya çalışılıyor.

Ormana’nın bir başka özelliği de Ürgüp türküsü diye bilinen “Cemalim” ağıdının kahramanı Cemal KARATAY’ın Ormanalı, türküye konu olayın geçtiği yer Ormana, dolayısıyla türkünün de Ormana Türküsü olmasıdır. Sözleri KARATAY adlı ağanın oğlu olup öldürülen Cemal adına burada yakılan ağıt yörede besteleyip çalan kişi olmadığından Ormanalıların dilinde söz olarak dolaşırmış. Bir gün Ormanalıların İstanbul’daki mekânı, kuruyemiş çarşısındaki “Allah Kerim Kahvesi”nde bir kız meselesi nedeniyle bulunan Ürgüp’lü Refik BAŞARAN tarafından duyulunca bestelenip söylenmiş. Aslında sözlerinde; “Manavgat yolları taştan” dizeleri geçen ve orijinalinin bir taş plakta bulunduğu söylenen türkü Ürgüplülerle Ormanalıları mahkemelik edip Ormanalıların galibiyeti ile aidiyet kazanmış.

Yakınında bulunan Emirâşıklar Medresesi’nden yetişen değerli âlimleri ile bölgenin fikri ve manevi dünyasına da büyük katkılar yapmış Ormana. Bir zamanlar sayıca camiye iki sıra halinde girecek kadar çok olan bu âlimlerden biri de Tiflis’ten üç kardeşi ile birlikte gelip kalan, köy halkına övgü ve dualar da ettiği öz Türkçe şiirleri ile tanınan Ali Zelili Baba’dır. Türbesi Ormana’nın en önemli ziyaret mekânlarından bir olan Ali Zelili Baba Türbesi’nin hemen alt başında yine beldede çok değer verilen halk aşığı Gaybi Dede’nin mezarı bulunmaktadır. 

Kaynak kişilerin anlatımına göre Ormana devlete en çok vergi veren köylerden biri olmasına karşın Ali Zelili Baba’ya ilişkin bir olaydan sonra nikâhın en ucuz kıyıldığı yer olmuş. Rivayete göre “Zelil” yani “Allahın Fakir Adamı” olan Ali Zelili Baba’yı ziyarete gelen padişah Mustafa’nın (kaçıncı Mustafa olduğu bilinmiyor) bu ziyaretin anısına köye bir iyilik yapmak istediğini söyler. İlk seçenek olarak köyden askerliği kaldırmayı önerir. Ali Zelili Baba; “Ordu savunmasız kalır!” diye bu öneriyi reddeder. Bunun üzerine sultan vergiyi kaldırmayı önerir. Ali Zelili bu kez de; “Vergisiz devlet yaşamaz!” diyerek bu öneriyi de kabul etmez. Hiçbir önerisini kabul ettiremeyen padişah son olarak; “O zaman bu köyün nikâhını ucuza kılalım!” deyince Ali Zelili Baba bu öneriyi beğeniyle kabul eder. O günden beri kıyılan bütün dini nikâhlarda; “Zelili Ali Efendi’nin gavl-i mevcudiyeti (yüzü suyu hürmetine) üzerine bu nikâh kıyılmıştır!” ibaresi kullanılırmış.

Ormana’dan 1945’lerde başlayan göç dalgası ile ilk gidenler iyi para kazanmaya başladıktan itibaren kazandıklarının bir kısmını memleketlerine harcamışlar. Bu kazanımlar arasında okul, cami, mezarlık çevresi gibi bugün de kullanılan yapılar yanında gelen konukları ağırlayan misafirhaneler de vardır. Bir zamanlar 6 tane köy odasının da sahibi olan, gelenlere yemek ve barınma, yoksullara giysi ve eşya sağlayan ilk göç eden bu üç nesilden sonra gelenlerin beldeye o kuşak kadar emek veremediği belirtilmektedir.

Beldenin yakınında bulunan ve bir turizm değeri de 1994 yılında çevresindeki alanla birlikte milli park ilan edilen “Altınbeşik (Düdensuyu) Mağarası”dır. Adını üst kısmında yer alan alan Altınbeşik Tepesi’nden mağara ilk kez 1966 yılında, bölgede Oymapınar Barajı ile ilgili yapılan araştırmalar sırasında bulunmuştur. Dünyanın en ilginç mağaralarından biri olan Altınbeşik içerdiği “gençleştirici gaz” olarak bilinen “ozon” ile de benzersizdir.

Ormana’ya gelince ilk göze çarpan ve bana yazının başlığını düşündüren sakinlik yakınlarda sanayi kuruluşunun olmaması ile yakından ilgili olmalı. Bunun dışında belde Akdeniz ova ve dağlarına musallat olan, doğaya verdiği zarar kadar toplumsal yaşamda da karmaşaya neden olan taş ocakları ve Hes’ler bakımından da şanslı.

Bir zamanlar Ormana’da bir kapalı çarşıda çalışan 6 demirci, 4 kalaycı, 7-8 dülger (marangoz), hatta kuyumcu varken bu zanaatlar ve bunlar gibi yöreye özgü el sanatı “Kılamık Dokuma” geleneği de, “düzen” denen tezgâhları da bitmiş. Şimdi yalnız okulda şilebezi dokunan tezgâhlar kalmış. Akşamüstleri belde erkeklerinin cem olduğu kahvenin önündeki yaşlılar bu hüzünlü süreci hayıflanarak anlatıyorlar;

“ - Marangozluk bitti, çarıkçılık bitti, demircilik bitti. Eskiden bir yardımlaşma vardı, kanaat vardı onlar hepten bitti…”