Antalya’nın İlk Valisi Mübarizeddin Ertokuş

Selçuklular döneminde Antalya’nın ilk Valisi olan Mübarizeddin Ertokuş,  16 yıl süren bu görevi sırasında Antalya’yı kültür eserleri ile donattığı gibi; burada inşa ettirdiği gemilerle, Akdeniz'de ilk Türk askeri deniz filosunu kurmuştur.

Daha önceki yazılarımın birinde Antalya’nın Selçuklu Sultanı I. Keyhüsrev tarafından fethini yazmıştım. Kaçıranlar için kısaca tekrar edeyim:

1206 yılında ticaret yapmak üzere Horasan’dan Antalya limanına gelen Türk tüccarların malları buradaki Frenkler tarafından ellerinden alınmıştı. Gemici tüccarlar bu olay üzerine Konya'da oturan Selçuklu Sultanı l. Gı­yaseddin Keyhüsrev'in huzuruna çıktılar. Ağlaşarak dert yandılar ve dediler ki:

-  Ey Yüce Hakan! Biz tüccar kafilesiyiz. Çoluk çocuklarımı­zın helâl yiyeceklerini kazanmak için başımızı tehlikeye koyduk. Yorucu yolculuklara katlandık. Çocuklarımızın gözleri yollarda kaldı. Mısır'dan mal alıp İskenderiye'ye geldik. Oradan bir gemi ile Antalya'ya geldik. Buradaki kâfirler ne kadar mallarımız varsa eli­mizden aldılar. Bizlere eziyet ettiler. Gülerek de bize Konya'da otu­ran Sultanınıza söyleyin de bizim elimizden mallarınızı geri alsın. Derdinize çare bulsun, dediler.

Birinci Keyhüsrev bu sözleri din­leyince fena halde hiddetlendi ve :

- And içerim ki, sizin mallarınızı geri alıncaya kadar yerim­de oturmayacağım, diye tüccarlara intikam alacağını söyledi. Sultan ordunun hazırlanma emrini verdi. Birinci Keyhüsrev or­dusunun başına geçerek Antalya'ya hareket etti. Bir kaç konak yer aldıktan sonra Antalya sınırına vardı. Antalya'yı her taraftan kuşattı. Mancınıklarla kalelere taşlar attı­lar. Zaman zaman kaleye hücumlarda bulundular. Kuşatma iki ay sürdü. Fakat Bizanslı ve Kıbrıslı Venedikliler karşı koyuyor­lardı. Bunu gören Sultan ok ve yay yerine gürz ve kılıç ile hücumun başlamasını emretti.   Kale duvarlarına merdivenler dayadılar. Sonunda Sultan bayrağını kalenin üzerine diktiler. Kale kapılarını da açtılar.

Güzel ve eş­siz Antalya Bizanslılar elinden alınarak Türk mülküne katıldı (5 Mart 1207) ve Horasanlı tüccarların elinden alınan gemileri kendilerine iade edildi.

O gün şehirde zafer şenlikleri yapıldı.  Sultan işler tam düzene girene kadar Antalya da kaldı. Altıncı gün Antalya şehrinde  bir uç beyliği kuruldu ve 11 Mart 1207 günü Antal­ya Valiliği’ne Mübarizeddin Ertokuş getirildi.

FETİHLERE KATILDI

Orta Asya'dan Anadolu'ya göçen Abdullah Beyin oğlu olan Ertokuş Bey, 1182 yılından itibaren Uluborlu Meliki Gıyasettin Keyhüsrev I'in has kölelerindendi. Gıyaseddin I, 1198'de bir ge­miyle İstanbul'a geldiği zaman Ertokuş da yanındaydı. 1204'te Haçlı İstilâsında Gıyaseddin I İstanbul'dan Anadolu'ya geçti, Konya tahtına 1205'te uç beyleri ile işbirliği yapan Ertokuş'un yardımıyla oturdu. 1207'de Gıyaseddin I, Antalya'yı fethi sırasında Ertokuş'u Akdeniz kıyılarını fethetmesi için Antalya Subaşısı (vali) olarak görevlendirdi.

Mübarizeddin Ertokuş, Sultanın en gü­vendiği adamlarından birisi idi. Ertokuş, kısa zamanda şehirde düzeni sağladı, halkın güvenliğini temin etti. Yaptığı ilk işlerden birisi surları güçlendirmek, ha­rap olan burç ve bedenleri tamir ettirmek oldu. Ambarlara zahire koydurdu. Cebehanelere cebe ve silahlar doldurdu. Şeh­re kadı, hatip, imam ve müezzin tayin

edip, mimber ve mihrap inşa ettirdi. Ay­rıca savunma için şehre kale muhafızları, hisar erleri, neft atıcıları, zenberekçiler koydu. Mübarizeddin Ertokuş,  16 yıl süren bu görevi sırasında Antalya’yı kültür eserleri ile donattığı gibi burada inşa ettirdiği gemilerle, Akdeniz'de ilk Türk askeri deniz filosunu kurdu.

ANTALYALILAR’A KATLİAM

Sultan Gıyaseddin Keyhüsrev, Antalya'yı fethettiği zaman, Kıbrıs'tan gelen kuvvetlerin başındaki Gautier de Montbeliard'ı da esir etmişti. Ancak sonradan onu affedip serbest bırakmıştı. 1211-1212 Yılları arasında ortaya çıkan şeh­zade kavgaları sırasında Ertokuş Bey'in yoklu­ğunu fırsat bilen Kıbrıs'taki bu kumandan, 1212 yılında Kıbrıslıların yardımıyla Hıristiyan halkı isyana teşvik ederek, Antalya üzerine yeni bir sefer düzenledi. 10 Haziran 1211 günü Cuma namazı vaktinde kenti zapt ederek, bütün Türkleri kılıçtan geçirdi ve kenti 4 yıl daha bağımsız yaptı.

Ancak düşmanın bu istilası uzun sürmedi. Antalya 1213'te Ertokuş tarafın­dan yeniden alındı. Antalya Kalesi'ne ilk çıkan ve kente ilk giren Hameddin Yavl adlı Konyalı bir sipahi idi. Başta Gautier de Montbeliard da olduğu halde  Hıristiyanları öldürüldü. Mubarizaddin Ertokuş Bey, Gıyaseddin Keyhüs’in iyi arkadaşı idi. Bunun üzerine izzeddin Keykâvus I kendisini tekrar Antalya Valiliği’ne tayin etti. Böylece kentin Bizans tarihi son buldu.

İLK TÜRK DENİZ FİLOSU

Alaeddin Keykubat'ın Sultanlığı döneminde Antalya Subaşılığı görevini devam ettiren Ertokuş, Kalonoros'un (Alaiye) fethine Antalya'da inşa ettirdiği gemilerle katıldı. Böylece onun sayesinde Akdeniz’de ilk Türk deniz gücü kurulmuş oldu.

Alaeddin Keykubad I.'in tahta çıkı­şından kısa bir süre sonra Venedik ile 8 Mart 1220'de yapmış olduğu antlaşma,  Anadolu Selçukluları dönemindeki imtiyazlar hakkında geniş bilgi verir. Venedikli tüccar­lara Türk topraklarında ticaret ser­bestisi, malları ve kendileri için gü­venceler verilmiş, tehlike anında gemilerine sığınma hakkı tanınmış­tır. Antlaşmada güm­rük vergisi %2'dir.

Ertokuş, komşu Kalonoros Kalesi’ni (Alanya) de fethederek buraya tersane, kışlık saray ve imarethane yaptırdı. Limana Alâiyye adı verildi. Buraya bağlı Alara ka­lesini de savaşmaksızın aldı. Ertokuş Bey, Ermeniler ile Kıbrıs'taki haçlıların birleşmesini önlemek için Akdeniz’in  sahillerinde  akınlar düzenledi. Manavgat, Anamur ve Silifke’ye kadar Kilikya'yı 1226-1228 yılları arasında fethetti. Bu suretle Akdeniz kıyıları Türk'lerin eline geçmiş oldu (1227). Bu havaliye Vali olarak Kamereddin Bey tâyin edildi  ve bu bölgeye de ‘İçel’ adı verildi.

Ertokuş Bey imarcı ve iyi bir yönetici idi. Antalya'da bir cami, Isparta'nın ilçesi Gelendost'ta Kud­ret Hanı adında bir kervansaray, Isparta'nın bir köyünde Atabek medresesini yaptırarak vakıf bıraktı. 1228'de şehzade Gıyaseddin Keyhüsrev II ile birlikte Erzincan'a gitti. Mengücüklülerin son hâkimi Muzafferüddin Han'dan Şebinkarahisar'ı barış yoluyla alarak Selçuklu topraklarına kattı. Selçuklu tabiliğinden ayrılıp Harizmşah'a bağlanan Trabzon Komnenosları üzerine bir sefer dü­zenledi. Kaleyi kuşattı, fakat alamadan ge­ri döndü. 1231'de yapılan Yassıçimen sava­şında yararlıkları görüldü, öldükten sonra Ertokuş yerine Şemşeddin Altun Apa şehzade Gıyaseddin II’ye  atabek  tayin  edildi.

Antalya'nın İlk Valisi ve Komutanı olan Mübarizeddin Ertokuş Anadolu Selçuklu Devleti'nde I. Gıyaseddin Keyhüsrev, I. İzzeddin Keykavuş ve I. Alaeddin Keykubat'ın Sultanlığı döneminde 1207–1211 ve 1216–1228 yılları arasında Antalya'da 16 yıl vali ve komutan olarak görev yapmıştır.

RESİMLER:

RESİM 01: Ortaçağ’da Antalya, J. H. Pryor

RESİM 02: Antalya’nın ilk valisi Mübarizeddin Ertokuş

RESİM 03: Lusignan dö­neminde Antalya’nın Arması. (Tarkan Kahya, Toplumsal Tarih Dergisi, Şubat 2007, S. 56)