Gorbi de veda etti bu dünyaya!

“Gorbi de veda etti bu dünyaya,” diyorum üst kat komşum Vladimir İvanoviç’e.

“Ya, öyle,” diyor.

Cevabının içinde bir yorum sezemiyorum.

Halbuki ben daha fazla şeyler söylemesini bekliyordum. Zira Gorbaçov, Rusya’da ve dünya tarihinde bir devrin bitişinin sembolü.

***

Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği'nin (SSCB) son lideri, son devlet başkanı Mihail Gorbaçov, Rusya'nın başkenti Moskova'daki tedavi gördüğü hastanede 30 Ağustos 2022 günü yaşamını yitirdi.

Gorbaçov'un ölümünü tedavi gördüğü Moskova Merkez Klinik Hastanesi, "Mihail Sergeyeviç Gorbaçov ciddi ve uzun bir hastalıktan sonra bu akşam öldü" açıklamasıyla resmen duyurdu.

Gorbaçov, eski SSCB liderinin vasiyet ettiği gibi eşi Raysa Gorbaçeva'nın yanına, Moskova'daki Nazım Hikmet’in, hasmı Yeltsin’in de mezarlarının bulunduğu Novodeviçiy mezarlığında defnedildi.

Gorbaçov, geçtiğimiz Mart ayında 91 yaşına girmişti.

Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin, Gorbaçov’un ailesine taziye dileklerini iletti.

Putin, SSCB’nin son liderine ilişkin şu ifadeleri kullandı: “Mihail Gorbaçov, dünya tarihinin seyri üstünde çok büyük etkisi olan bir siyasetçi ve devlet insanıydı. Çok güç ve dramatik değişimlerin yaşandığı; dış politika, ekonomi ve sosyal durumla ilgili geniş ölçekli sınamalardan geçilen bir dönemde ülkemizi yönetti. Reformların gerekli olduğunu çok iyi anlıyordu ve acilen müdahele edilmesi gereken sorunlara kendi çözümlerini getirmeye uğraştı.”

Putin, mesajında "Gorbaçov’un ölümü hepimiz için büyük bir kayıp" ifadelerine de yer verdi.

***

Ölenin arkasından konuşmak zordur.

Sevdiğiniz birisiyse dert değil; övgüyle, hatta biraz da abartarak bahsedebilirsiniz.

Hasmınızsa veya sevmediğiniz birisi ise övgüyle olmasa bile biraz dikkat etmeye çalışarak konuşursunuz.

Peki, Gorbaçov’un ölümünün arkasından kim ne dedi?

Dünya politikasının önde gelen liderleri mesajlar yayınladı.

İngiltere Başbakanı Boris Johnson, mesajında “Gorbaçov'un ölümünü duyduğuma üzüldüm. Soğuk Savaş'ı barışçıl bir sonuca ulaştırmada gösterdiği cesaret ve dürüstlüğe her zaman hayran kaldım,” demiş.

Avrupa Birliği (AB) Komisyonu Başkanı Ursula von der Leyen de paylaştığı mesajda şu ifadeleri kullanmış: “Mihail Gorbaçov güvenilir ve saygın bir liderdi. Soğuk Savaşı sona erdirmek ve Demir Perdeyi yıkmak için çok önemli bir rol oynadı. Özgür Avrupa'nın yolunu açtı. Bu miras bizim unutmayacağımız bir mirastır.”

Birleşmiş Milletler (BM) Genel Sekreteri Antonio Guterres, taziye mesajında, “Mihail Gorbaçov, tarihin akışını değiştiren eşi benzeri olmayan bir devlet adamıydı. Dünya, büyük bir dünya lideri, kararlı, çok taraflılığı destekleyen, yorulmak bilmeyen barış savunucusunu kaybetti. Gidişinin derin üzüntüsünü yaşıyorum” ifadelerine yer vermiş.

Birleşmiş Milletler Genel Kurulu Başkanı Abdulla Şahid, açıklamasında, "Soğuk Savaş'ın kan dökülmeden sona ermesini sağlayan, radikal bir reform yoluna giren, son Sovyet başkanı ve Nobel Barış Ödülü'nü kazanan (1990) Mihail Gorbaçov'un ölümünü duymaktan üzüntü duydum," demiş.

Eski ABD Dışişleri Bakanı Condoleezza Rice, yayımladığı taziye mesajında, "Mihail Gorbaçov'un ölümüne üzüldüm. Halkına daha iyi bir hayat sunmaya çalışan bir adamdı. Hayatı önemliydi çünkü o ve cesareti olmadan Soğuk Savaş'ı barışçıl bir şekilde bitirmek mümkün olmazdı" ifadelerini kullanmış.

İngiltere Dışişleri Bakanı Liz Truss, şu mesajı paylaşmış: "Mihail Gorbaçov, Soğuk Savaş'ı sona erdirmek için Batılı liderlerle birlikte çalışarak küresel güvenlik ve istikrara derin katkılarda bulunan olağanüstü bir devlet adamıydı. Şimdi her zamankinden daha fazla, bu işbirliği ve barış mirası hüküm sürmeli."

ABD'li oyuncu ve eski Kaliforniya valisi Arnold Schwarzenegger de başsağlığı mesajı paylaşmış: "Eski bir söz var, "Asla kahramanlarınla tanışma." Sanırım bu duyduğum en kötü tavsiyelerden biri. Mihail Gorbaçov benim kahramanlarımdan biriydi ve onunla tanışmak bir onur ve keyifti. Ona arkadaşım dediğim için inanılmaz şanslıydım. Hepimiz onun fantastik hayatından bir şeyler öğrenebiliriz…Onun artık tarihe ait ve tüm zamanların en büyük aşk hikayelerinden birini yaşayan sevgili Raisa ile yeniden bir araya geldiği için çok mutlu olduğunu biliyorum.”

Avrupa Parlamentosu (AP) Başkanı Roberta Metsola: "Mihail Gorbaçov'la ilgili kalıcı anım, Soğuk Savaş'ın sona erdiğinin sinyalini vermek için fırtınalı Malta'da George HW Bush ile karşılaşmasını izlemektir. Daha iyi, daha özgür bir dünya umuduna ilham verdi. Bu (da) duvarların yıkılması ve Avrupa'nın yeniden birleşmesi anlamına geliyordu. Onun mirası hatırlanacak. Huzur içinde yatsın."

Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron, "Seçimi Ruslar için özgürlüğe giden yolu açan barış adamı Mihail Gorbaçov'un ölümü için taziyelerimi sunuyorum. Gorbaçov'un Avrupa'da barışa olan bağlılığı ortak tarihimizi değiştirdi" mesajını paylaşmış.

NATO Genel Sekreteri Jens Stoltenberg ise, yaptığı paylaşımda, "Gorbaçov'un tarihi reformları Sovyetler Birliği'nin dağılmasını sağladı, Soğuk Savaş'ın sona ermesine yardımcı oldu ve Rusya ile NATO arasında ortaklık kurulması olasılığının önünü açtı. Onun daha iyi bir dünya vizyonu örnek teşkil etmeye devam ediyor" demiş.

Öte yandan ABD'nin eski Ulusal Güvenlik Danışmanı ve Dışişleri Bakanı Henry Kissinger, "Tarihte, insanlığın ve Rus halkının hilafına olan tarihi dönüşümleri başlatan bir adam olarak hatırlanmaya devam edecek," demiş.

Çin Dışişleri Bakanlığı da Gorbaçov'un ölümüne ilişkin taziye mesajı yayınlamış. Bakanlık Sözcüsü Cao Licien, yaptığı açıklamada, Gorbaçov'un 1980 ve 1990'lı yıllarda Moskova ile Pekin arasındaki ilişkilerin normalleşmesine katkıda bulunduğunu anımsatmış. Sözcü, "Mihail Gorbaçov, Çin-Sovyet ilişkilerinin normalleşmesine olumlu katkılarda bulundu. Yastayız" demiş.

***

Vladimir İvanoviç, mesajlar için “Bunlar timsah gözyaşları,” diyor “Gorbaçov’un Soğuk Savaş’ın bitmesinde oynadığı role vurgu yapan övgüler yapılıyor, madem öyle peki, ama niye yeni bir soğuk savaşın ve hatta daha büyük bir savaşın başlamasına neden olacak uluslararası politikalara ön ayak oluyorlar!”

“Mihail Sergeyeviç Gorbaçov, uzun yaşadı, yaşlılığından kaynaklanan hastalığını ve ölüm sebebini biliyoruz, ancak insan acaba kahrından mı öldü diye sormadan da edemiyor,” diye ekliyor.

***

Kim ne derse desin Gorbaçov için yaşarken tarihe geçmiş, 20. yüzyıla damgasını vurmuş insanlardandı demek yanlış olmaz.

Gorbaçov, 1985’ten 1991’e kadar Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği’nin (SSCB) en yüksek yönetim organı olan Sovyetler Birliği Komünist Partisi Merkez Komitesi'nin genel sekreterliğini yürüttü.

1990’da yapılan reformla devlet başkanlığı sistemine geçildi. Yüksek Sovyet Meclisi'nde yapılan oylamada Gorbaçov, SSCB Devlet Başkanı seçildi.

Gorbaçov, 1990’dan 1991’e kadar SSCB’nin devlet başkanlığını yaptı.

Tarihe Soğuk Savaş’ı sonlandıran adam olarak geçti.

Sovyetler Birliği'nin son devlet başkanı Mihail Gorbaçov, başlattığı perestroyka (yeniden yapılanma) ve glasnost (açıklık) ismindeki reform çalışmaları Soğuk Savaşı bitirdi.

Gorbaçov, 1990'da Nobel Barış Ödülü'ne layık görüldü.

Belki Gorbaçov, ne İsa’ya, ne de Musa’ya yaranamamıştı.

Uzun yaşadı ve kendisinden sonra olanları gördü.

Zaman zaman düşüncelerini paylaştı.

Belki kendi sebep olduğu değişimden şaşkınlık duymuş, “Bu kadarını ben bile beklemiyordum,” diye düşünmüştür.

Seveni de oldu, sevmeyeni de.

Yapmak istediklerini anlayanı da oldu, anlamayanı da.

Yurt dışında ne kadar büyük saygı gördüyse ülkesinde de o oranda kızıldı. Sovyetler Birliği'nin dağılmasındaki sorumluluğu hep yüzüne vuruldu.