TARIM POLİTİKASI

Yeni “Perakende Ticaret Yasa Taslağı”...

Olgunlaşmaya Devam Ediyor …

 Küçük Gıda Perakendecilerinin Umutları İse Tek Yürek …

 

Başlarken …

Ülkemizde 2020 yılı başından buyana üzerinde tartışılan ve özellikle de pandemi etkisiyle de daha fazla önem kazanıp kamuoyu gündeminde ön plana çıkmış olan “perakende ticaret pazarı” veya “perakende piyasalar” konusuna yönelik hazırlanmış olan yeni yasal düzenleme taslağının, tarafların memnuniyetini artırmak amacıyla bir süre daha tartışmaya açık kalacağı görülmektedir.

Tüm oda ve borsaların görüşüne sunulan 04.02.2021 tarihli taslak henüz yasalaşmamıştır.

Kamuoyunda “perakende yasası veya market yasası” olarak da adlandırılan “Perakende Ticaretin Düzenlenmesi Hakkında Kanun (6585)” kapsamında yeni düzenlemeler öngören yeni “kanun değişikliği teklif taslağı” kapsamında ele alınan temel konular ile tarım ve gıda ürünleri ticareti yapan küçük perakende işletmeleri ilgilendiren konulara ana başlıklar halinde bakmakta yarar görülmektedir.

YENİ DÜZENLEME İHTİYACI, GEREKÇESİ VE ÖNE ÇIKANLAR

Yeni düzenlemeye ihtiyaç duyulmasına yol açan başlıca nedenler arasında aşağıda belirtilenler söylenebilir:

  • AB’nde Kasım 2021’de hayata geçirilmesi planlanan “Tarım ve Gıda Tedarik Zincirinde İşletmeler Arası İlişkilerde Haksız Ticaret Uygulamaları Hakkında Direktif” (AB Konseyi, 17 Nisan - 2019/633 sayı) kapsamına uyum hazırlıkları ile AB standartlarını ülkemize yansıtmaya çalışmak,
  • Benzer şekilde ülkemizde de tartışılmaya başlanan, ulusal perakende ticaret hacminin giderek büyümesi ve yeni güçlü perakende aktörlerin piyasaya dâhil olmasıyla da perakende piyasalarda ortaya çıkan yeni ticari rekabet dengesinin haksız rekabete yol açmayacak şekilde düzenlenmesini sağlamak,
  • Özellikle çok hızlı bir şekilde değişim gösteren ve şekillenen yeni “perakende ticaret ve perakende piyasa” ortamında küçük ölçekli üretici, esnaf ve tedarikçilerin daha büyük sermayeli güçlü zincir marketler ve sermayesi yüksek güçlü şirketler karşısında haksız rekabete uğramalarının önünü almak,
  • Böylece ülkede sağlıklı işleyen ve tarafların karşılıklı haklarını koruyan bir perakende ticaret ortamı oluşturarak, ticaretin ve ekonominin canlanmasını ve sürdürülebilir kılınmasını sağlamaya çalışmak,
  • Son dönemde, pandemi ve diğer ekonomik etkenler dolayısıyla ortaya çıkan “gıda fiyatlarındaki yükseliş” sorununa, perakende ticaret yapısından kaynaklı olası etkilenmelerden arındırmaya çalışarak çözüm bulmaya çalışmaktır.

Nitekim yeni yasal düzenleme ihtiyacına dönük “genel gerekçeler” kapsamında da bu konular açıkça vurgulanmaktadır. Gerekçeye göre;

  • Ekonomik yapıdaki değişim ile birlikte alışveriş merkezleri (AVM), büyük mağaza (süpermarketler) ve zincir mağazaların sayısı hızla artmakta,
  • Yeni ekonomik, çevresel ve sosyal sorunlar ortaya çıkmakta,
  • İşletmelerin açılış standartlarında farklılık ve karmaşık işlemler, ödeme süreleri, markalaşma ve haksız ticari uygulamalar sorun alanları olarak öne çıkmakta,
  • Geleneksel esnaf ve sanatkâr işletmeleri ile küçük ölçekli ticari işletmeler, pazar kaybına uğrama ve piyasada tutunma konularında sorunlar yaşamaktadırlar.

PERAKENDE TİCARETİN DÜZENLENMESİNDE MEVCUT YASAL DURUM

Türkiye’de perakende ticaretin düzenlenmesinde doğrudan ve dolaylı ilgisi bulunan uygulamadaki yasal düzenlemeler aşağıda belirtilmiştir.

Temelde konuya yaklaşıldığında, tarım ve gıda ürünleri özelindeki perakende ticaret konusunda hem genel hem de özel kapsamlı yasal düzenlemelere gidilmiş olduğu dolayısıyla birbirleriyle doğrudan ve dolaylı olarak ilişkili pek çok konunun farklı yasal düzenlemelerde ele alınmak durumunda kalındığı görülmektedir.

Pek çok kaynağa göre de, Rekabetin Korunması Kanunu ile aslında haksız rekabet sorununun çözülebileceği yönündedir.

Bir başka bakış açısına göre de taşıdığı stratejik önem nedeniyle, gıda perakendeciliğinin ayrı bir yasal düzenleme ile ele alınmasının daha doğru olacağı yönündedir.

Kuşkusuz bu yaklaşımlar her ülkenin iç pazar yapısı ile yakından ilgili ve bazen ayrıca yapısal düzenleme gerektiren konular olup üzerinde tartışılmasının olumsuz bir yönü bulunmamaktadır.

  • Perakende Ticaretin Düzenlenmesi Hakkında Kanun (6585), RG 29.01.1995 / 29251
  • Perakende Ticarette Uygulanacak İlke ve Kurallar Hakkında Yönetmelik, RG 06.09.2016/29793.
  • Perakendeciler Konseyi Yönetmeliği, RG 19.07.2016 / 29775.
  • Rekabetin Korunması Hakkında Kanun (4054), RG 13.12.1994 / 22140.
  • Elektronik Ticaretin Düzenlenmesi Hakkında Kanun (6563), RG 05.11.2014 / 29166.
  • Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun (6502), RG 28.11.2003 / 28835.
  • Sebze ve Meyveler İle Yeterli Arz ve Talep Derinliği Bulunan Diğer Malların Ticaretinin Düzenlenmesi Hakkında Kanun (No:5957), RG 26.03.2010 / 27533.
  • Pazar Yerleri Hakkında Yönetmelik, RG 12.07.2012 / 28351.
  • Su Ürünleri Toptan ve Perakende Satış Yerleri Yönetmeliği, RG 19.06.2002 / 24790.

YENİ DÜZENLEME KAPSAMINDA ELE ALINAN BAŞLICA KONULAR

Mevcut yasa teklifi taslağı ile 6585 Sayılı Kanun’un 1,2,3,6,7,9,12,13, 14, 16,17. ve 18. Maddelerinde değişiklik öngörüyor, 1 Ek madde de ilave ediliyor, toplam 17 maddelik bir taslak hazırlanıyor. Böylece toplam 27 madde olan uygulamadaki Kanun’un (6585) hemen tamamında yeni düzenlemeye gidilmiş olunuyor.

Uygulamadaki “Perakende Ticarette Uygulanacak İlke ve Kurallar Hakkında Yönetmelik” kapsamında ele alınan ilke ve kurallar tamamen yeniden ele alınıyor.

Bunlar; prim ve bedel talebi, ödeme süresi, mağaza markalı ürün satışı, kampanyalı satış, sürekli indirimli satışlar ve konu mallar, raf tahsisi, yöresel ürünler ile üretici tedarikçi ilişkileri, çalışma saatleri, denetim ve cezalar gibi konulardır.

Düzenlemelerde, başta belirtildiği üzere küçük esnafın ve tedarikçinin zincir marketler karşısında haksız rekabete uğramaması temel amaç olarak görülüyor.

Teklif tasarısında değişiklik öngörülen konulardan bazıları aşağıda sıralanmıştır:

  1. Kanunun amacı değişecek. “Perakende işletmelerin açılış ve faaliyete geçiş işlemlerinin kolaylaştırılması, perakende ticaretin serbest piyasa ortamında etkin ve sürdürülebilir rekabet şartlarına göre yapılması, tüketicinin korunması, perakende işletmelerin dengeli bir şekilde büyüme ve gelişmesinin sağlanması, perakende işletmelerin faaliyetleri ile üretici, tedarikçi ve perakende işletmeler arasındaki ticari ilişkilerin düzenlenmesi ve bu kapsamdaki haksız ticaret uygulamalarına yönelik tedbirlerin alınmasıdır.”
  2. Üretici veya tedarikçiden; raf kirası, mağaza açma bedeli, prim veya katkı payı alınamayacak.
  3. Teslim sonrasında; ürünün bozulması veya kaybedilmesi halinde üretici veya tedarikçiden herhangi bir bedel talep edilmeyecek.
  4. Müşteri şikâyeti durumunda, kusuru bulunmayan üretici veya tedarikçiden herhangi bir bedel talep edilmeyecek.
  5. Sebze ve meyveler ile üretim tarihinden itibaren otuz gün içinde bozulabilen hızlı tüketim mallarına ilişkin ödemelerde, üreticinin, tedarikçi veya perakende işletmeye malı tesliminden itibaren otuz iş günü geçmeden ödemesi yapılacak.
  6. Bozulabilen tarım ve gıda ürünlerinin teminine yönelik sözleşmeler kapsamında verilen siparişler ürünün teslim tarihinden önceki otuz gün içinde, perakende işletme veya tedarikçi tarafından üretici aleyhine iptal edilemeyecek.
  7. Tarım ve gıda ürünleri temin sözleşmeleri üretici veya tedarikçi tarafından talep edilmesi durumunda perakende işletme ile yazılı sözleşme yapılacak, sözleşmede üretici ve tedarikçi aleyhine tek taraflı veya geçmişe dönük değişiklik yapılamayacak.
  8. Toplam raf alanının en az yüzde biri coğrafi işaretli, ürünlerin satışına ayrılacak. Doldurulamayan alanlar bulunulan ildeki yöresel ürünlere ayrılacak.
  9. Elektronik ticaret yoluyla yapılan satışlar ile satış alanı bin beş yüz metrekareden büyük zincir mağazaların satışları hariç olmak üzere, gıda perakende sektöründe faaliyet gösteren zincir mağazalarda tütün mamulü, mobilya, cep telefonu, elektronik eşya ve beyaz eşya satışı yapılamayacak.
  10. Mikro ticari işletmeler ile esnaf ve sanatkâr işletmelerince satışa sunulan malların etkin bir şekilde piyasadan temini amacıyla tedarik ve dağıtım kooperatifleri kurulabilecek.
  11. Gıda perakende sektöründe faaliyet gösteren zincir mağazalar pazar günleri saat 11.00’de açılacak.
  12. Denetimlerde kurallara uyulmaması durumlarında caydırıcı amaçlı uygulanacak cezalar artırılıyor ve yeni cezalar öngörülüyor.

TARIM VE GIDA ÜRÜNLERİNE OLASI YANSIMALAR, BEKLENTİ VE SORU İŞARETLERİ

Anlaşıldığı üzere, taslak kapsamında, tarım ve gıda ürünleri ticaretinde özellikle bozulabilir nitelikteki ürünlerin perakende pazarlanmasında, üretici ve tedarikçi lehine ve bunları perakende işletmelere karşı koruyucu nitelikte oldukça fazla düzenleme bulunmaktadır. Bunların yaşanan mevcut sorunların çözüme dönük olduğu görülmektedir.

Ancak hiçbir düzenlemenin, üretici örgütleri üzerinden sürdürülecek toptan ve perakende düzeydeki tarım ve gıda ürünleri ticaretinden sağlanacak üretici avantajlarını sağlamayacağı da açıktır. Bu yönde ülkemizde büyük bir açığın bulunduğu olgusu da maalesef çok iyi bilinmesine karşın pek çok nedene dayanan sorunlar dolayısıyla istenen seviyede değildir.

Tarım ve gıda ürünleri perakende ticaretinde özellikle zincir mağaza ve süpermarket kanallı satışların ayrıca son zamanlarda hızla gelişen e-ticaret kapsamlı satışların düzenlemesi konusu tarım sektörü açısından çok hızlı gelişen olgular olup sağlıklı bir piyasa düzenlemesi açısından henüz zamana muhtaç bir gelişmelerdir.

Taslak kapsamında, tarım ve gıda ürünleri perakende ticareti kapsamında daha çok bozulabilir taze ürünler üzerinde odaklanılırken depolanabilir nitelikte uzun raf ömrüne sahip tarım ve gıda ürünlerinin perakende ticareti konusunda haksız rekabete yol açacak bazı uygulamalar üzerinde yeterince durulmamıştır.

  • Zincir market markalı gıda ürünü perakende ticaretine mağazada miktar kotası getirme,
  • Zincir marketlerin, üreticilerden toptan gıda ürünü tedarikinde fiyat avantajı sağlamaları, 
  • İndirimli ve kampanyalı satışlar, satış süreleri, bunların denetimi ve kaydı,
  • Fason üretim yaptırma yöntemleri,
  • Tüm paketli gıda ve diğer ürünlerin gramajlarının standartlaştırılması,
  • Zincir marketlerin çalışma saatlerinin düzenlenmesi,
  • Zincir market ve perakende işletme kurma işlemlerinin yeniden gözden geçirilmesi,
  • İçerisinde pek çok perakende satış işletmesi bulunduran büyük alış veriş merkezleri (AVM) kuruluş yeri izin durumlarının yeniden gözden geçirilmesi vb konular ayrıca üzerinde durulması gereken ve haksız rekabete yol açan sorun alanları olarak görülmektedir.

Küçük ve parçalı işletme yapısı, ölçek ekonomisinden uzak üretim modeli, yetersiz örgütlenme yapısı ve diğer bazı yapısal sorunlar tarım üreticilerinin gerek toptan ve gerekse perakende ticarette haksız rekabetten korunmasını kaçınılmaz kılmaktadır.

Günümüzde gelinen noktada, dış kaynaklı değişken girdi (mazot, kimyevi gübre, tohum, mücadele ilacı vd) kullanımına dayalı yüksek üretim maliyetleri ancak çiftçi eline geçen düşük ürün fiyat düzeylerine rağmen serbest piyasa koşulları gerekçesiyle nispeten daha yüksek gerçekleşen pazarlama hizmetleri maliyetleri nedeniyle tüketicinin ödediği gıda fiyatları da yükselmektedir.

Bunu önleme aracı olarak da perakende ticareti yeniden düzenleme arayışı gündeme gelmektedir. Kuşkusuz buna da ihtiyaç bulunmaktadır ancak sadece fiyat yüksekliğini giderme aracı olarak konuya bakmamak gereklidir. Çünkü özellikle tarım ve gıda ürünlerinde, ürün piyasa fiyatı yüksekliğine yol açan pek çok yapısal sorun ve ekonomik neden söz konusudur.

Tarım ve gıda ürünleri ticaretinde ve diğer perakende ticaret yapısında; e-ticaret, zincir mağazalar ve büyük alış veriş merkezleri ile küçük ölçekli işletmeler konuları birbirinden ayrı bir şekilde ve farklı bakış açılarıyla ele alınmalıdır.

Aksine pepsini aynı ve tek bir potada değerlendirip haksız rekabeti önleme çalışmasına kalkışmak, zorunlu olarak bir tarafı memnun ederken maalesef diğer tarafı da üzmek anlamına gelmektedir.

Bu yaklaşımla sorun çözümlemede, en çok zorlanan tarafın aslında kamu politika uygulayıcıları olduğu görülmektedir.

Ülkemize, tarım sektörüne, perakende ticaretin tüm aktörlerine ve tüketicilere hayırlı olması dileğiyle, bekleyelim bakalım, bu tasarı Meclisten nasıl bir değişimle geçecek.

Hep birlikte öğreneceğiz inşallah.

Kaynaklar

  1. Perakende Ticaretin Düzenlenmesi Hakkında Kanun (6585), RG 29.01995 / 29251
  2.  Perakende Ticarette Uygulanacak İlke ve Kurallar Hakkında Yönetmelik, RG 06.09.2016/29793.
  3. Perakendeciler Konseyi Yönetmeliği, RG 19.07.2016 / 29775.
  4. Perakende Ticaretin Düzenlenmesi Hakkında Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Teklifi Taslağı, 002.2021.
  5. Web kaynaklar

https://ticaret.gov.tr

TOBB - www.tobb.org.tr

TESK - www.tesk.org.tr

www.dunya.com/yazar/ali-ekber-yildirim/57

Yayın Tarihi
05.05.2021
Bu makale 1613 kişi tarafından okunmuştur.
Bu Haber İçin Yorum Yapın
NOT: E-Mail adresiniz web sitemiz üzerinde yayınlanmayacaktır.
CAPTCHA Image
Bu makaleye ilk yorumu yazan siz olun.

Çerez Kullanımı

Kullandığımız çerezler hakkında bilgi almak ve haklarınızı öğrenmek için Çerez Politikamıza bakabilirsiniz.

Daha Fazla

Arama Yap!