“Tükenmişlik Sendromu”

İş Hayatınız Artık İstemediğiniz Hayatınız mı?

Günümüzde çok duyduğumuz "Tükenmişlik (Burnout)" kavramı yeni bir kavram değildir. İlk kez Freudenberger (1974) tarafından tanımlanmış ve neden olarak; "bireyin enerji ve güç kaynakları üzerindeki aşırı istek ve talepleri" gösterilmiştir.

Kişi duygusal çöküş, motivasyon düşüklüğü, isteksizlik, duyarsızlaşma şeklinde tükenmişliği yaşar. Motivasyon, istek ve ilgi kaybı ile birlikte genel bir enerji kaybı yaşar. Kendisi ile ilgili olumsuz duygu ve düşünceler, yetersizlik ve başarısızlık hissi gelişir. Kişi hem fiziksel hem duygusal bir tükenme sürecine girer. Çalıştığı kuruma, işine, insanlara karşı ilgisi kaybolur. Olumlu duygu, sempati ve ilgisinin kaybolduğu duygusal bir tükenme yaşar. İşine ve iş verenine karşı olan pozitif duygu ve düşünceler negatife dönüşür. Beraberinde kişinin yaptığı iş, verdiği hizmet niteliğinde bozulma görülür. Kişi çevreden uzaklaşır, kişiler arası ilişkilerde çatışma yaşamaya başlar, sosyal ilişkileri bozulabilir veya içe dönük hale gelebilir.

Psikolojik geri çekilme yani içe dönüklük hali, yüzeysel ilişkilere girme (ilişkide duygusallıktan kaçınma), iletişimde olduğu kişi ve yöneticilerden uzaklaşma şeklinde görülür. Bunun sonucunda düşük performans, görevden kaçma, işten ayrılma gibi davranışlar görülebilir.

Tükenmişlik ile beraber yaşanan bu enerji kaybı, kişide kronik yorgunluğa ya da baş ağrısı, mide bulantısı, sırt ağrıları, sıklıkla ortaya çıkan grip, uyku düzensizlikleri gibi fiziksel semptomlara yol açabilir.

Fiziksel problemler, duygusal problemlerle birleşince kişide çaresizlik, ümitsizlik hissine, özgüven eksikliği ve depresyona yol açarak duygusal ve zihinsel tükenmeye neden olur. Sonuç olarak sorumluluklarını yerine getiremez hale gelir.

Tükenmişlik yaşayan kişiler;

Genelde idealist kişilerdir. İş yaşamına büyük beklentilerle başlarlar ve kendilerine çizdikleri yolda azıyla yetinmek yerine hep daha fazlasını ister ve hedeflerler.  Kişi zorlandığını fark ettikçe bu durumdan çıkmak için gücünü daha fazla zorlar. Var olan umut ve yüksek enerjisi ile kendi kapasitesinin ve şartlarının çok üstünde beklentiler içine girer. Tüm gücünü amacı ve beklentileri için kullanır. Gergin çalışma ortamına, strese, uykusuzluğa katlanır.

Süreç  yorucu olmaya başladığında girdiği uyum çabasında aşırı enerji tükettiğini fark eder. Beraberinde isteğinde ve umudunda azalma başlar. Gösterdiği çabanın, enerjinin karşılığını alamadığını görmeye başlar. Önceden önemsemediği şeyler kişiyi rahatsız etmeye başlar.

Yeni başlayan bu olumsuz duygular ile duygusal bir çöküş sürecine girer. Aşırı engellenmişlik duygusu oluşur ve kişi kendini çaresiz hisseder. Sorunlarla başa çıkma gücü gittikçe zayıflar. Kişilik özelliklerine bağlı davranışsal tepkiler vermeye başlar. Duygusal ve fiziksel çöküntü sürecine girer.

Kimlerde daha sık görülür?

Tükenmişlik sendromu sıklıkla hizmet sektöründe yaşayanlarda görülür. Yönetici pozisyonunda çalışan kişilerde, hayati kararlar vermek zorunda kalan kişilerde, takım liderlerinde görülme olasılığı daha fazladır. Kısıtlı zamanda iş yetiştirmek zorunda olmak, ince detayların aşırı önemli olması, dikkatin önemli olduğu işlerde olmak tükenmişlik sendromuna olan yatkınlığı arttırmaktadır.

 Tükenmişlik yaşayan kişilerin bir amaca ulaşmak için çabalamış kişilerdir. Aşırı gelişmiş bir görev duygusuna sahiptirler. Dışarıdan bakıldığında bu kişiler sempatik olmayan, eleştirici, kızgın, öfkeli, katı, önerilere kapalı, geçimsiz olarak görülebilir.

Çoğunlukla dolu bir programları vardır, üzerine düşenin fazlasını yaparlar, çoğu zaman görev tanımında olmayan işlerinde sorumluluğunu alırlar. Her şeyi kusursuz yapmak isterler. Kendi sınırlarını çizemedikleri ve kendilerini olması gerekenden fazla zorladıkları için tükenmişlik yaşarlar.

Tükenmişliğin nedenleri;

• Zamanı iyi kullanamama kaygısı
• Sorumluluk ve yetki arasındaki dengesizlik
• İş ortamındaki rekabete dayalı ilişkiler
• Mola vermeye uygun ortam olmaması ve yetersiz dinlenme
• Kişisel kapasitenin altında ve üstünde olan uygunsuz talepler, beklentiler
• Uygun iş bölümü yapmadaki güçlükler
• Kişisel ihtiyaçların giderilememesi (maddi/manevi doyum)
• Değişiklikleri desteklemedeki yetersizlikler
• Olumsuz tepkiler yaratan stres
• İş ortamının özellikleri, zorlukları
• Çalışanlara eşit davranılmaması
• Karar verme yetkisinin olmaması
• Yöneticilerin uygulamaları
• İş yerinin sosyal ve fiziksel yapısı
• Kişilik özellikleri

gibi özellikler tükenmenin ortaya çıkışını kolaylaştıran etkenlerdir.

Tükenmişlik sendromu ile başa çıkma

Evlilik, aile, yakın dostlar gibi sosyal desteğin varlığı, işinde deneyimin ve sorun çözme becerilerindeki artış, işe olan ilgi ve sevgi, kişinin kendisi için ayırdığı zamanın niteliği, sosyal faaliyetler tükenmişlik sendromuna girme riskini azaltabilecek özelliklerdir.

Kişi kendine yüklendiğini ve zorlanmaya başladığını fark ettiğinde kendine zaman ayırmalı, iş dışında keyif verici sosyal etkinliklerde bulunmalı, sevdikleri ile daha fazla vakit geçirmeli, zorlandığını gerekli mercilere bildirmeli, aralıklı tatil molaları verebilmelidir. Gerektiğinde başa çıkma yöntemlerini geliştirici danışmanlık hizmetinden faydalanmalı ve "profesyonel yardım" almadır.

İş veren olarak;

Çalışanlar için motive edici işlemlerin saptanıp gerçekleştirilmesi, var olan sorunların giderilmesi gereklidir. Çalışanların kapasitesine göre beklentilerde bulunmak ve yüklenme düzeyini azaltacak şekilde sorumluluk vermek, ileride oluşabilecek sorunların önüne geçmeyi sağlayabilir.

Çalışanlara belirli aralıklarla kişisel gelişim eğitimleri verilmesi, ihtiyaç analizi yapılması, eşit haklar tanınan adaletli bir yönetim anlayışı benimsenmesi ideal olandır.

Tükenmişlik sendromu için önlem alınmadığında iş kaybı, maddi kayıplar, ailevi sorunlar, evlilik ilişkilerinde çatışmalar, alkol-madde kullanım bozuklukları, somatoform bozuklukları, depresyon gibi çeşitli sorunlara yol açabilir.

Psk.Dan. Burcu Tatoğlu

www.psikolojiantalya.com

facebook.com/psikolojiantalya

Uzm.Dr.Sevilay Zorlu Sağlık Merkezi

Şirinyalı Mh. İsmet Gökşen Cad.
1528 S. Şahbaz Apt. K:2 D:5
Tel: 0 (242) 316 98 99